Skáldskaparmál - 01.01.1994, Síða 61

Sannyrði sverða
59
lögðu á þá óheyrileg fégjöld. Skýrt er frá því að þeir pynta tvo presta og tvo
leikmenn til að komast að því hver drepið hafi Kolbein og þröngva prestum til
að syngja í kirkju. Þar er líka merkileg lýsing á ástandi kirkjunnar eftir bardagann:
,Aumleg og hörmuleg kristni var þar þá að sjá. Sumir prestar lögðu messusöng
fyrir hræðslu sakir við guð, sumir frömdu fyrir hræðslu við höfðingja, sumir að
sínum sjálfsvilja. Höfuðkirkjan, móðirin, sat í sorg og sút og sumar dæturnar með
henni en sumar glúpnuðu yfir hennar harmi. Lifði hverr sem lysti en engi þorði
um að vanda né satt að mæla.“(224) Þessi útlegging minnir á helgisögu og er skýrt
dæmi um áhrif helgisagna og kristinnar hugmyndafræði á Sturlu Þórðarson. Hún
er endurtekin í Sögu Guðmundar Arasonar (76) eftir Arngrím Brandsson ábóta
sem er raunveruleg helgisaga. Þar er hún afar lítið aukin.
Frekari grimmdarverk Arnórs og Sighvats eru tíunduð í lýsingu á bardaganum
á Helgastöðum (260-262). Þegar Arnór deyr síðar í sögunni segir um hann: ,Að
Arnóri þótti hans mönnum hinn mesti skaði. Var það orð á að hann hefði verið
hinn besti drengur og mikill einarðarmaður.“ (287) Þessi umsögn kemur heldur
á skjön við það sem á undan er gengið. Satt best að segja þykir þeim lesanda er
þetta ritar að í ljósi fyrri lýsinga á verkum Arnórs hljómi þessi eftirmæli manna
hans um sinn látna foringja sem háð svo napurt að jafnvel höfundur Gerplu gæti
verið stoltur af.
4. Sturla Sighvatsson kemur til sögunnar
Eftir því sem á líður frásögnina magnast átökin og ofbeldið samhliða því að
metnaður höfðingja vex og til sögunnar koma þeir menn sem síðar deila um
yfirráð yfir íslandi öllu. Þar er fremstur í flokki bræðrungur sagnaritarans, Sturla
Sighvatsson, sem fyrstur íslendinga reynir að ná landinu öllu undir sjálfan sig
og Noregskonung en missir það úr greipum sér á lokasprettinum og fellur að
lokum í einni mannskæðustu orustu íslandssögunnar. íslendinga saga fylgir
honum alla leið úr móðurkviði á blóðvöllinn á Örlygsstöðum. Fyrsta ofbeldis-
verk sitt vinnur hann átján ára. Ekki er það hár aldur enda kemur skýrt fram að
Sighvatur lítur á hann sem barn fremur en fullorðinn mann. Þremur árum síðar,
í bardaganum á Helgastöðum, er Sturla lostinn steini. Þá segir Sighvatur og er
reiður: „Engu eira þeir nú biskupsmenn. Nú berja þeir sveininn Sturlu sem aðra
menn.“(276)
Sturla er barn í augum Sighvats og rennir lýsingin á fyrsta hermdarverki Sturlu
(246-247) alltraustum stoðum undir það. Það er sprottið upp úr fremur barna-
legri deilu um sverð sem dekurbarnið Sturlu langar í og ætlar þá bara að taka.
Þegar heimamenn hindra það verður hann óður og reiðir öxi sína í höfuð Þorvarði
Örnólfssyni sem átti sverðið — gleymir að vísu í öllum æsingnum að snúa öxinni
rétt þannig að Þorvarður lifir af, þó að höggið hafi verið mikið. Skortir mjög á
hetjubraginn á þessari frásögn enda er Sturla Þórðarson ekki að búa til hetju úr
frænda sínum. Þegar Sturla kemur heim hvísla förunautar hans fréttunum að
Sighvati, þora væntanlega ekki að segja þær upphátt fyrir ofsa Sturlu. Þá grípur
Sighvatur til háðsins sem er eina vopn hans gegn syni sínum, eins og kemur skýrast