Skáldskaparmál - 01.01.1994, Page 118

116
Baldur Hafitað
manna best kynnt sér hvernig höfundur Egils sögu virðist hafa notfært sér ritaðar
heimildir og þar er kannski athyglisverðast það sem sagt er um áhrif Hallfreðar
sögu á sköpun Egils sögu. Bjarni hefur einnig bent á áhrif Orkneyingasögu og
Þinga sögu í þessu sambandi. Ég hef í fyrrgreindri ritgerð sýnt fram á hve margt
úr Heimskringlu hefur „gengið aftur“ í Egils sögu. Einnig hef ég sýnt hvernig
höfúndur Egils sögu virðist hafa notfært sér Eddukvæði, goðsögur og eldri
dróttkvæði. Þá hef ég leitt að því líkur að höfundur Egils sögu hafi þekkt ákveðnar
fornaldarsögur í rituðu formi. Allt bendir til þess að höfúndurinn hafi verið
„skrifborðsmaður“ og unnið mikið úr rituðum heimildum þó einnig hafi hann
gengið í sjóði munnlegra frásagna og t.d. notað fjölmörg minni úr (munnlegum)
fornaldarsögum eins og bandaríska fræðikonan Melissa Bermann hefur bent á
(1983).
Óþarfi er að tala hér um hvort Snorri Sturluson hafi verið höfúndur Egils sögu
eða ekki. Ég tel það reyndar ekkert vafamál: Nálægðin við Heimskringlu og
Snorra-Eddu er svo sláandi. Og fræðimannsbragurinn og þekkingin svo augljós.
Draumur Egils Halldórssonar á Borg (sjá Sturlungu I, bls. 211-12) þess efnis að
illa muni fara fyrir Snorra, flytji hann frá Borg, er lúmsk tilvísun í samband Snorra
og Egils Skallagrímssonar, búin til (eftir daga Snorra!) af manni sem gjörla vissi
um slíkt samband, Sturlu Þórðarsyni. Draumurinn virðist mér reyndar vera
sniðinn eftir draumi sem Snorri greinir frá í Haralds sögu Sigurðssonar (Hkr. II,
bls. 677) þar sem Ólafur helgi birtist Haraldi bróður sínum skömmu áður en sá
síðarnefndi yfirgaf Noreg og féll á Englandi. I báðum frásögnum er söguhetjan í
þann veginn að yfirgefa ákveðinn stað, óðal feðra sinna. Látinn ættingi birtist í
draumi, kveður vísu og spáir söguhetju illu, fari hún brott. Söguhetjan fellur síðar
á þeim stað sem ferðinni var heitið til.
Snorri hafði séð dökkar og bjartar hliðar á sambandi íslendinga við Noregs-
konunga. Hann dáðist að mönnum eins og Sighvati sem gátu haldið reisn sinni
gagnvart þeim. Undir ævilokin skrifar hann söguna af Agli sem lýsir sjálfstæði
íslenskrar fjöskyldu andspænis hættulegu konungsvaldi. Afburðaþekking, skálda-
náttúra og persónuleg reynsla varða veginn. Snorri hafði ort til konunga. Hann
hafði notið náðar — og komist í ónáð. Hann hafði búið á Borg. Það var þörf fyrir
pólitíska og persónulega sögu af staðföstum íslendingi undir lok íslenska þjóð-
veldisins. Egill varð fyrir valinu. Hefði Snorri búið á landnámsjörð Ingólfs hefði
Ingólfúr eins getað orðið aðalhetja slíkrar sögu.
Að lokum mætti spyrja hvers vegna ekki hafi orðið til sérstök saga um Sighvat
í líkingu við þær skáldasögur sem til eru. Ekki skorti kveðskapinn og dulúðina,
sbr. söguna í Flateyjarbók þar sem hinn ungi Sighvatur át höfuðið af fiskinum
heima á Apavatni að ráði Austmanns eins og „varð þaðan af skýrr maðr ok skáld
gott“ (Flb. IV, bls. 8). En segja má að Íslandskapítulann hafi vantað í manndóms-
árasögu Sighvats. Kannski var hann orðinn of mikill Norðmaður til að hljóta náð
sem hetja íslendingasögu, ofhollur konungum þrátt fyrir allt. En andi hans virðist
hafa svifið yfir vötnum þegar sögur af íslenskum hetjum voru skráðar.