Skáldskaparmál - 01.01.1994, Síða 180

178
Sveinbjörn Egilsson
1. Egill Skallagrímsson frá Borg á Mýrum, fæddur á dögum Haralds hárfagra,
varð maðr gamall, meir en áttræðr og dó á öndverðum dögum Hákonar jarls
Sigurðarsonar (eptir 980). Af honum er mikil saga, sem bezt er útgefin í Khfn 4°
1809 með latínskri útleggíngu. Egill var mesti hermaðr, hreystimaðr og gáfumaðr
og bezta skáld. í sögu Egils eru margar lausavísur eptir hann, en af kvæðum hans
eru 3 merkilegust, a) Höfuðlausn, b) Sonartorrek og c) Arinbjarnardrápa.
a) Höfuðlausn er tvítug stefjadrápa í runhendum hætti, og er lofkvæði um Eirík
blóðöx. Það kvæði orti Egill á einni nóttu til lífs sér, þá hann komst óviljugur á
vald Eiríks konungs í Jórvík á Norðimbralandi, hér um bil 937. Þá hafði Eiríkr
flúið land í Noregi fyrir Hákoni bróður sínum Aðalsteinsfóstra, og hafði tekið
Norðimbraland til forráða og landvarnar af Aðalsteini Englandskonungi, en Egill
var hinn mesti óvinur Eiríks blóðaxar, og hafði gert honum mesta skaða, meðan
hann sat að Noregi, rænt í landinu, drepið marga af mönnum hans og svo son
hans, og rist honum sjálfum níð. Varð það fyrir meðalgaungu Arinbjarnar hersis
Þórissonar, vinar Egils, en fóstbróður Eiríks konungs, að Eiríkr gaf Egli líf með
því móti að Egill skyldi yrkja lofkvæði um Eirík og koma aldrei síðan í ríki hans.
Kvæðið lýsir mesta hugrekki, eins og þá var tvísýna á ráði Egils, og lýsir hann í
kvæðinu hernaðarhreysti Eiríks í landorustum og sjóorustum, eins og með sönnu
mátti gera, og svo getr hann og örlætis hans í 17. erindi.
b) Sonartorrek (þ.e. sonarmissir) er erfikvæði, er Egill gerði hér í landi, eptir
Haraldar hárfagra. En á dögum Haralds hárfagra var skáldskapr mjög tíðkaður; hirðskáld hans
voru þeir Þjóðólfr hvinverski, hann var frá Hvin, einni ey á Veströgðum í Noregi, Þorbjörn
Homklofi, Auðun illskælda, og ölver hnúfa, og voru þeir allir í miklum metum hjá Haraldi,
merkilegastur þeirra er Þjóðólfur úr Hvini, hann orti kvæði um Rögnvald heiðumhæra, konúng
á Vestfold <(fyrir vestan Víkina og sunnan Kristiansfjörð, sem þeir kölluðu Fold)>, son Ólafs
Geirstaðaálfs og bróðurson Hálfdanar svarta, föður Haralds hárfagra; það kvæði er kallað
Ynglíngatal; í því kvæði taldi Þjóðólfr 30 lángfeðga Rögnvalds og sagði frá dauða hvers þeirra
og legstað; þetta sögukvæði er að mestu leyti til enn, og þó efnið sé ekki meira en þetta, að segja
frá dauðdaga hvers konúngs af Ýnglíngum, og hvar hver þeirra var jarðaður, þá er þó kvæðið
næsta skáldlegt. Þjóðólfr orti og flokk um Hafúrsfjarðarorustu, einnig mjög skáldlegan; bæði
þessi kvæði eru með fornyrðalagi. Þriðja kvæði hans er Haustlaung, það er dróttkveðið og mjög
fornyrt og víða þúngskilið; það kvæði er þakklætiskvæði til Þorleifs spaka fýrir skjöld, er Þorleifr
hafði gefið Þjóðólfi; lýsir Þjóðólfr í kvæðinu myndum þeim er dregnar voru á skjöldinn með
litum, t.a.m. var dregið á einvíg þeirra Þórs og Hrúngnis jötuns, og um hvarf Iðunnar og dráp
Þjassa jötuns; þessi 2 brot af Haustlaung eru til í Snorra Eddu, en kvæðið hefir án efa verið miklu
leingra. Eldri skáld voru uppi í Noregi, en þessi, og fyrir daga Haralds hárfágra hafa víst lángflest
af kvæðunum í Sæmundar Eddu verið gerð, þó menn viti eingan höfúnd að þeim kvæðum. Það
var siðr fornkonúnga að hafa skáld með sér; þessi skáld voru ágætir menn margir hverjir, bæði
að ættum og kostum og vitsmunum; þeir voru með konúnginum við hirðina svosem ráðgjafar
hans, þeir voru með honum á ferðum hans um ríkið, og í bardögum með honum, og ortu kvæði
um það sem þá þókti merkilegast við einn konúng, en það var hreysti að verja land sitt, stjórnsemi
og örlæti við menn sína. Skáldin lögðu þannig grundvöll til sagnafræðinnar. <Samtíða menn
lærðu kvæðin utan að, atburðina þekktu þeir sjálfir flesta, en kvæðin héldu við minningu
atburðanna, einnig hjá eptirkomendunum.> Saga þeirra, sem kom fram í lofkvæðum konung-
anna, var trúverðug, þvi þeir kváðu kvæðin fyrir sjálfúm konungunum og hirðinni allri og fleirum
mönnum, og hefðu því fengið mótmæli, ef þeir hefðu ekki hermt rétt frá eða kveðið oflof. —
Neðunmáls: ísland var alheiðið nær hundraði vetra (Landn. bls. 322).“ — íÍB kemur konunga-
talii hér á eftir og hefit svo: „Þeir kóngar, sem á þessu tímabili voru uppi í Noregi fengu opt
hirðskáld frá íslandi, því sambandið milli íslands og Noregs hélzt einlægt við, eins og vonlegt
var. Þessir konungar voru þessir: “ o. s.jrv.