Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2009, Síða 3

3
Rómanska Ameríka
Undir lok 15. aldar reis hinn svokallaði Nýi heimur úr hafi í ákafri leit sigl-
ingakappa hennar hátignar Ísabellu kaþólsku, drottningar af Kastilíu og
Aragon, að nýrri sjóleið til Kína og Indíalands. Þá hrikti í stoðum viðtek-
innar heimssýnar Evrópubúa og jörðin tók á sig nýja mynd. Nýi heimurinn
varð nýlenduherrunum sannkölluð féþúfa; þar voru dýrir málmar í jörðu
og nægt vinnuafl en þaðan komu líka kartaflan, tómaturinn, maísinn, kakó-
baunin og kókaplantan umdeilda, sem enn linar verki indjána í hlíðum
Andesfjalla.
Í riti sínu Tilraunir (Essais) frá síðari hluta 16. aldar gerði franski húm-
anistinn Michel de Montaigne lítið úr þeirri villimannslegu mynd sem
dregin var upp af íbúum Nýja heimsins. Hann benti á hræsnina í skrifum
samtímamanna sinna og fordæmdi grimmd, græðgi og yfirgang Spánverja
og Portúgala. Ekki vissi hann þá hvaða minningar hans eigin þjóð átti eftir
að skilja eftir sig á eynni Hispaníólu sem við þekkjum nú undir nöfnunum
Haítí og Dóminíska lýðveldið.
Í dag er Nýi heimurinn ekki lengur nýr og er saga hans – í það minnsta
frá því að Evrópubúar tóku þar land – saga átaka og ofbeldis. Hann gengur
oftast undir nafninu Rómanska Ameríka því að tungumál indjána lutu í
lægra haldi fyrir tungumálum nýlenduherranna þótt ekki hafi þau öll glat-
ast. Hinn máttugi nágranni í norðri hefur einnig haft djúpstæð áhrif á
þróun stjórnarfars og efnahag í álfunni og hefur enn. Á síðustu áratugum
20. aldar voru ýmis lönd hennar notuð sem tilraunastofa fyrir kenningar
nýfrjálshyggjunnar. Framkvæmd tilraunanna var oftar en ekki í höndum
herforingjastjórna en afleiðingarnar fyrir alþýðu manna voru á köflum
skelfi legar. Nú á allra síðustu árum hafa nokkrir þjóðarleiðtogar sagt ný-
frjálshyggjunni stríð á hendur, þar á meðal Evo Morales, fyrsti indjáninn
sem sest hefur á forsetastól í Bólivíu, en einnig Rafael Correa í Ekvador og
Hugo Chávez í Venesúela.