Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2009, Qupperneq 90

90
KRISTÍN I. PÁLSDÓTTIR
Svarið er það síðasta sem vitað er að Sor Juana hafi skrifað og það var
ekki gefið út opinberlega fyrr en fimm árum eftir dauða hennar í bókinni
Frægð og óbirt verk þar sem einnig birtist ævisaga hennar eftir Calleja sem
áður er nefnd. Þó að Svarið hafi ekki komið út fyrr er talið víst að afrit þess
hafi gengið manna á milli í Mexíkóborg fram að útgáfu þess. Þess ber að
geta að þótt á yfirborðinu hafi verið um einkabréf að ræða var Sor Juana að
nýta þá leið sem konu var fær til að koma skoðunum sínum á framfæri
opinberlega á tímum þegar hið opinbera rými var ekki ætlað konum. Ekki
er ljóst hvað gerðist eftir að Sor Juana skrifaði Svarið en tveimur árum
síðar hætti hún að skrifa, gaf bókasafnið sitt og skrifaði undir skjal þar sem
hún fordæmdi sjálfa sig: „Ég, sú allra versta.“88 Sor Juana dó úr umgangs-
pest fjórum árum eftir að hún skrifaði Svarið.
Sor Juana er þýðingarmikill hlekkur í þekkingarsögu kvenna og mikilvæg-
asta barokkskáld Mexíkó. Kirkjan lítur til hennar sem fyrsta kvenguðfræð-
ings í Ameríku enda stóð hún í opinberum rökræðun um guðfræði við
æðstu menn kirkjunnar. Hún er nefnd fyrsti femínistinn í Nýja heiminum
og þá er átt við bæði Norður- og Suður-Ameríku. Þótt hugtakið femínisti
hafi ekki verið til á hennar tíð og varasamt sé að gera henni upp skoðanir
sem falla að nútímahugmyndum um jafnrétti barðist hún fyrir réttindum
kvenna og gegn þeirri hugmynd að kyn hefði áhrif á vitsmuni. Hún trúði að
bæði kyn væru sömu hæfileikum gædd og áttaði sig á því að það var aðstöðu-
munur en ekki atgervis sem olli því óréttlæti sem konur voru beittar.
Sor Juana gekk í klaustur til að geta helgað sig ritstörfum, meðvituð um
takmarkanir þess að búa í klaustursamfélagi, og að því er virðist ekki af
trúarlegum ástæðum. Hún gagnrýndi réttleysi kvenna bæði í ljóðum
sínum, bréfum og leikritum og barðist fyrir rétti þeirra til að mennta sig,
hugsa og tjá sig á tímum þegar flestar konur höfðu mjög skert sjálfsfor-
ræði. Svo sjálfstæð fræði- og skáldkona var of mikil ógn við ráðandi öfl til
að hún fengi svigrúm til að vinna að sínum hugðarefnum. Sor Juana átti
við ofurefli að etja þegar æðstu mönnum hinnar valdamiklu kaþólsku
kirkju fannst hún hafa sig of mikið í frammi og varð að lokum þeirri þögn
að bráð sem hún deildi um við yfirboðara sína.
88 „Yo, la peor de todas.“ Argentíska kvikmyndagerðarkonan María Luisa Bemberg
gerði samnefnda kvikmynd um ævi Sor Juönu árið 1990.