Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2009, Page 164

164
auðuR InGvaRSdóTTIR
Allt eru þetta skýringartilraunir við hugmyndina um burð á barninu í
fang föður.9 Hin skýringin sem kveðið hefur að er að orðið þýði „ekki
fæddur“ eins og það er vissulega notað í orðasamböndum eins og alinn og
óborinn en talið merkja í þessu samhengi að barnið hafi verið tekið úr
móður kviði með skurði. Ýmsir hafa álitið þetta vænlegan kost. Þegar
Halldór Halldórsson birti grein sína „Keisaraskurður. Óborinn. Óborið
fé“ árið 1958, taldi hann að flestir fræðimenn um þær mundir aðhylltust
þann skilning að um keisaraskurð væri að ræða í frásögn Landnámu af
óborna barninu.10 Í orðabók Eiríks Jónssonar sem fyrst kom út 1863 er
þetta haft fyrir satt: „skaaret ud af Moderens Liv.“11 Í orðabók Fritzners
sem fyrst kom út árið 1867 er Eiríki fylgt að málum: „ufødt, kommen til
Verden ikke med naturlig Fødsel, men ved at udskjæres af Moders Liv“.12
Fleiri hafa aðhyllst þessa skoðun. Edward Gotfredsen, greinarhöfundur í
Kulturhistorisk leksikon, bendir einmitt á þessa frásögn Landnámu sem
sönnun þess að keisaraskurður hafi tíðkast til forna.13 Í orðabók Eddu frá
2005 er þessi skýring ennfremur talin sú rétta: „sem hefur verið tekinn úr
móðurkviði með skurði“.14 Framlag Halldórs Halldórssonar og fleiri
fræðimanna hefur því ekki náð að sannfæra alla um réttmæti skilnings Jóns
Ólafssonar. Til eru heimildir um skurðaðgerð á konum frá fornum tíma15
og vissulega væri ambátt sem væri fær um slíkt kölluð margkunnandi.
9 Svipaðar vangaveltur eru hjá Sveinbirni Egilssyni en hann telur orðið þýða óskil-
getið barn ekki fætt í löglegu hjónabandi. Sjá Sveinbjörn Egilsson, Lexicon poëticum
conscripsit Sveinbjörn Egilsson, Kaupmannahöfn: Societas regia antiquariorum sep-
tentrionalium, 1860, bls. 609. Þýðing úr latínu er fengin frá Halldóri Halldórssyni,
„Keisaraskurður. Óborinn. Óborið fé“, bls. 101.
10 Halldór Halldórsson, „Keisaraskurður. Óborinn. Óborið fé“, bls. 100.
11 Eiríkur Jónsson, Oldnordisk ordbog, Kaupmannahöfn: Kongelige nordiske old-
skrift-selskab, 1863, bls. 615.
12 Johan Fritzner, Ordbog over det gamle norske Sprog. Omarbeidet, forøget udgave III,
Osló: Universitetsforlaget, 1973, bls. 745.
13 Edward Gotfredsen, „Barsel“, Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder fra
vikinge tid til reformationstid I, Kaupmannahöfn: Rosenkilde og Bagger, 1956–1978,
bls. 354–365, hér bls. 360.
14 Íslensk orðabók, ritstjóri Mörður Árnason, Reykjavík: Edda, 2005, bls. 732.
15 Sjá Sahar Shulasmith, Childhood in the Middle Ages, London, New York: Routledge,
1990, bls. 35. Hér er þó eingöngu átt við konur sem höfðu látist af barnsförum;
vísað er til tilskipunar í kristnirétti frá 1345 sem hljóðar svo: „Eingi skal efazt j þui
at ef kona uerdr med barni daud. skal hana þa j kirkiugardi grafa sem adra menn.
oc eigi skera ne fra taka“. Sjá Íslenzkt fornbréfasafn, sem hefir inni að halda bréf og
gjörnínga, dóma og máldaga, og aðrar skrár er snerta Ísland eða íslenzka menn II,
Kaup mannahöfn: Hið íslenzka bókmenntafjelag, 1893, bls. 813.