Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2009, Qupperneq 170

170
auðuR InGvaRSdóTTIR
„kallast almennelegaz otimaburdur qvennmanns sem missir hofn med ein-
hvorium tungla skiftum og fær þa nytt blódfall“.44
Viðurnefnið „hin óborna“ eða „árborna“
Fleira bendir í þá átt að orðið óborinn sé notað um barn sem fæðist fyrir
tímann. Orðið er til sem viðurnefni. Uni hinn óborni og Úlfrún hin
óborna koma við sögu í Landnámu45 og ennfremur er Ástríður hin óborna
nefnd í konungasögum. Það vill svo skemmtilega til að í öðrum texta
kemur þessi sama Ástríður fyrir en þá er hún kölluð hin árborna.46 Orðið
árborinn vísar til þess sem er fæddur snemma. Er það ekki einmitt lýsandi
fyrir fyrirbura? Orðið árborinn er einnig samstafa við orðið snemmborinn47
en dæmi finnast um að síðarnefnda orðið sé notað um fyrirbura. Í Ævisögu
Árna Þórarinssonar er sagt frá manni sem var svo „snemmborinn, að hann
vó aðeins þrjár merkur, þegar hann fæddist“.48 Við þessa skýringu verður
deginum ljósara af hverju ambáttin margkunnuga hefur þurft á kunnáttu
sinni að halda við varðveislu óborna barnsins. Barnið hefur verið fyrirburi
eins og nú er venjulegast að kalla slík börn. En eru einhver dæmi þess að
börn fædd fyrir tímann gætu braggast á þessum tímum? Réðu menn yfir
einhverjum læknisráðum? Nú er það þekkt að hinir fornu spekingar eins
og Aristóteles og Hippókratus töldu að barn gæti fæðst fyrir tilsettan tíma.
Aristóteles taldi til dæmis að sjö mánaða burðir gætu lifað þótt veikburða
væru og pasturslitlir og mælti með að þeir væru reifaðir í ull. Í áðurnefndri
greinargerð sinni um meðgöngutíma kvenna árið 1651 vitnar Brynjólfur
biskup til þessarra fræðimanna um umönnun og lífslíkur fyrirbura.49
Eins og fyrr segir voru lækningabækur ættaðar frá grískum lærdóms-
44 Björn Halldórsson, Orðabók. Íslensk – latnesk – dönsk. Eftir handriti í Stofnun Árna
Magnússonar í Kaupmannahöfn. Ný útgáfa, Jón Aðalsteinn Jónsson sá um útgáfuna,
Reykjavík: Orðabók Háskólans, 1992, bls. 316.
45 Landnáma, bls. 299 nmgr. og bls. 49.
46 Fagurskinna, Íslenzk fornrit XXIX, Bjarni Einarsson gaf út, Reykjavík: Hið ís lenzka
fornritafélag, 1984, bls. 371.
47 Orðið snemmborinn finnst ekki í orðabók Eddu frá 2005. Aftur á móti finnst
orðið árborinn í orðabókinni og talið fornt og úrelt, merkingin sem er gefin er
‘snemmfæddur’; Íslensk orðabók, bls. 49. Orðin er aftur á móti bæði að finna í orða-
bók Sigfúsar Blöndals, Íslensk-dönsk orðabók, Reykjavík: Den danske og is landske
statskasse, 1920–1924; orðið árborinn er þar talið merkja ‘tidlig født’ bls. 40, og
snemmborinn sömuleiðis ‘tidlig født’ bls. 765.
48 Þórbergur Þórðarson, Ævisaga Árna prófasts Þórarinssonar I, Reykjavík: Mál og
menning, 1969, bls. 66.
49 Guðs dýrð og sálnanna velferð, bls. 152.