Skagfirðingabók - 01.01.2014, Blaðsíða 65

AF ÞÓRUNNI JÓNSDÓTTUR OG HRAFNI BRANDSSYNI
65
járn telur engan vafa leika á, að hún
hafi látið smíða stólana og ætlað sjálfri
sér einn þeirra.1 Grundarstólarnir hafa
fengið umtalsvert rúm í sagnfræðiritum.
Ekki hefur að sama skapi verið mikið
skrifað um sjálfa hústrúna. Fræðimenn
eins og Páll Eggert Ólason og Guð-
brandur Jónsson, sem ritað hafa um
siðbreytinguna, litu ef til vill á hana
sem aukapersónu í þeim átökum sem
frændlið hennar átti í á sextándu öld.
Torfhildur Hólm, Gunnar Gunnars-
son og Ólafur Gunnarsson hafa skrifað
skáldsögur um fyrri hluta sextándu aldar.
Allar eiga þessar sögur sammerkt að
þráður þeirra slitnar við siðaskipti. Saga
Þórunnar í þeim er því eingöngu saga
hennar fram að fertugu. Bæði Torfhildur
og Gunnar fylgja fornbréfunum þegar
Þórunn er annars vegar, geta helstu
atburða úr samtímaheimildum og leika
sér með þá. Þannig kemur persóna
Þórunnar talsvert inn í bæði þessi
skáldverk.
Mörgu getur skáldsagan leikið sér að
þar sem sagnfræðin verður að þegja. Ekki
er til dæmis nokkur leið að gera sér grein
fyrir því nú hvernig Þórunn á Grund
hefur litið út. Samtímaheimildir fjalla
ekki um slík smáatriði þótt okkur þætti
fengur að því nú, þegar útlit manna og
kvenna er í brennidepli. Menn hafa sagt
Jón biskup hávaxinn og mæla það eftir
kantarakápu hans sem varðveist hefur.
Við getum gert okkur í hugarlund að
Þórunn hafi líkst föður sínum og verið
hávaxin að mati þeirrar tíðar. Gerum ráð
fyrir að hún hafi verið holdug, það var
merki um velsæld. Það kemur heldur
hvergi fram að Þórunn hafi verið sérlega
dugleg ferðakona. Sagan af henni í
fararbroddi á Suðurnesjum að hefna
föður síns og bræðra er þjóðsaga sem ekki
er hægt að henda reiður á. Þórunn hefur
þó farið um Norðurland, vitað er um
hana með vissu í Skagafirði, á Hólum,
Hofi og Vallhólmi. Einnig bregður henni
fyrir á Grenjaðarstað í Þingeyjarsýslu hjá
Sigurði bróður sínum.
Áðurnefndir þrír skáldsagnahöfundar
gefa mynd af Þórunni, beinar lýsingar
eru þó af skornum skammti. Hún var
fagurhærð og bláeyg, segir Torfhildur,2
og lýsir henni sem kátri, en ábyrgri konu.
Gunnar Gunnarsson gerir henni líka
hátt undir höfði, að útliti er hún „ljós
á hörund, og brá roða á hárið þegar við
fæðingu, svo sem hefði sólin – sem varla
vék af hveli þennan sumarmánuð, nema
hvað hún tók sér skyndibað á miðnætti í
heiðríkju hánorðursins – sæmt barnið lit
sínum.“3 Og Gunnar lýsir stúlkubarninu
Þórunni með björt og einörð augu
og aðlaðandi yndisþokka í litarafti og
limatengslum.4 Ólafur Gunnarsson lýsir
Þórunni líka sem rauðhærðri konu, ef til
vill tekur hann það upp eftir Gunnari.
Annars eru lýsingar Ólafs af öðrum toga
og öllu svakalegri: „Þórunn var hins
vegar allra kvenna hæst, eins og stórtennt
hross til munnsins, flatbrjósta, rautt
hárið tekið saman í hnút í hnakkanum.“5
Allir eiga þessir rithöfundar það
sameiginlegt að Þórunn kemur hæfilega
1 Kristján Eldjárn, 1969, bls. 66.
2 Torfhildur Hólm, 1950, bls. 116.
3 Gunnar Gunnarsson, 1982, bls. 84.
4 Sama heimild.
5 Ólafur Gunnarsson, 2003, bls. 60.