Skírnir - 01.04.2001, Blaðsíða 47

SKÍRNIR
J0KLENS STORM ...
41
tímabókmenntir sem standa jafnfætis öðrum norrænum bókmennt-
um.17
Grundvallarmunurinn á oríentalisma og viðhorfum Dana til
hins íslenska er sá sem snýr að kynþáttahugtakinu. I kenningu
Saids, líkt og í flestum eftirlendufræðum (postcolonial studies), er
kynþáttur miðlægt hugtak, mismunur milli „okkar“ og „hinna“ í
orðræðu nýlenduherranna gerir ráð fyrir eðlishyggju um kyn-
þætti; að Austurlandabúar séu vanþroskaðir, vitsmunalega óæðri
en vestrænir menn, ófærir um sértæka rökræna hugsun og svo
framvegis. Hvíti maðurinn sé aftur á móti þróaður og heimspeki
hans, saga og vísindi hápunktur allrar mannlegrar starfsemi.
I tilfelli Islands og Danmerkur er þessu á nokkuð annan hátt
farið. Skiptingin í „okkur“ og „hina“ er vissulega fyrir hendi, og
stigveldið sem fylgir henni oftast líka.18 En mismunurinn verður
ekki rakinn til kynþáttahyggju, heldur miklu fremur til þjóðernis-
hyggju. Þessi hliðstæða milli kynþáttahyggju og þjóðernishyggju
krefst þess að hugtakið þjóðernishyggja eða hugmyndafræði
þjóðernisins sé skilið nokkuð víðum skilningi. Segja má að ég
nálgist þjóðernishyggjuna úr annarri átt en sú skilgreining sem
hefur verið mest áberandi í fræðaumræðu síðustu ára og lýsir því
hvernig þjóðernishyggja „skapar þjóðir" innan frá, hvernig þjóð-
ernið verður bindiefni milli einstaklinga í pólitískum skilningi.
Þjóðir eru, eins og Benedict Anderson benti á, ímynduð samfélög.
Þær eru ímyndaðar í þeim skilningi að fólk ímyndar sér að það
eigi samfélag við fólk sem það hefur aldrei séð og mun aldrei sjá.19
Slík ímyndun er möguleg vegna þess að' fólk samsamar sig hug-
myndinni um þjóðerni, það er miðlægt í sjálfsmynd þess.
17 Sjá Jón Yngva Jóhannsson 1998; Jón Yngva Jóhannsson 2000. Þótt ekki gefist
rúm til að fjalla ítarlega um það hér er ýmislegt sem bendir til þess að samband-
ið milli þeirra hugmynda um Island sem hér eru raktar og nýlendustefnu Dana
hafi verið að smá rakna upp síðustu 100 árin eða svo. Ennþá má sjá spor orð-
ræðunnar um hina frumstæðu sögueyju, t.d. í umfjöllun um íslenskar samtíma-
bókmenntir í dönskum blöðum, þótt þau birtist nú tæmd að pólitísku inni-
haldi.
18 Sjá um þetta Jón Yngva Jóhannsson 2000.
19 Anderson 1991: 6.