Skírnir - 01.04.2001, Page 209

SKÍRNIR
KRISTNI Á MIÐÖLDUM
203
in, hina löngu þróun í átt til kristni þjóðarinnar. Þetta er auðvitað í sam-
ræmi við ritstjórnarstefnuna:
Stundum var jafnvel litið svo á að kirkju að samevrópskri fyrirmynd
hafi verið veitt viðtaka hér á landi nánast samtímis því sem kristni var
lögtekin. I þessu riti er gengið út frá því að framrás trúarbragðaskipt-
anna hafi ekki aðeins ráðist af eðli og stöðu kristninnar í Evrópu á
kristnitökutímanum heldur ekki síður af þeim átrúnaði sem fyrir var
í landinu, sem og almennum samfélagsháttum, stjórnarfari og þjóðfé-
lagsgerð. Af þessum sökum verður að gera ráð fyrir að margháttað
samhengi í trúarhugsun og trúarháttum hafi haldist lítt eða ekki rask-
að gegnum umrót trúarbragðaskiptanna. I þessu sjónarhorni felst
einnig að reikna verður með að túlkun landsmanna á kristninni hafi
um margt ráðist af fyrri átrúnaði þeirra og sú kirkja sem hér þróaðist
á síðari skeiðum trúarbragðaskiptanna hafi ekki aðeins mótast af er-
lendum fyrirmyndum heldur einnig innlendum aðstæðum. (I, 10)
Vel er hægt að fallast á allt þetta. Alltaf má spyrja hvaða gildi það hafi yf-
irleitt að skilja nákvæmlega atburði sem virðast einstakir. Hvað gerðist á
Oxarárþingi sem varð til þess að einn maður lagðist undir feld og tók
framtíðarákvörðun fyrir heilt samfélag? Eg hef reyndar lengi hallast að
því að þarna hafi ósköp venjuleg gerð verið á ferðinni, þ.e. einum manni,
sem allar fylkingar gátu treyst, var falið að finna úrlausn á annars illleys-
anlegum vanda. En þótt sú afstaða sé góð og gild um einstakan atburð,
þ.e. að leggja ekki ofuráherslu á lögformlegu hliðina, verður að varast að
falla í þá gryfju að gera lítið úr þeirri hlið sögunnar. Við kristnitöku varð
stórbreyting á lagagrunninum og bar þá margt nýtt við.6 Lögin breyttust
í einni svipan, en þróunin tók auðvitað lengri tíma, eins og Hjalti bendir
á. Samt er eins og ritið haldi ekki út að ganga út frá þessari afstöðu. Að
því verður vikið betur á eftir.
Lög sem heimildir
Hér er komið að öðru Iífseigu viðfangsefni sagnfræðinga, sem er spurning-
in um gildi laga sem heimilda. Gunnar F. Guðmundsson, aðalhöfundur
annars bindis Kristni á Islandi, segir í umfjöllun sinni um heimildaflokka:
Kirkjulög vitna vitaskuld öðru fremur um viðhorf kirkjunnar, en í
sumum tilvikum má einnig álykta af þeim viðleitni og framkvæmd,
jafnvel viðtekna venju, því hlýðni við „guðslög“ og sálarheill manna
varð ekki sundurskilið. (II, 9-10)
6 William Ian Miller og Theodore M. Andersson, Law and Literature in Medieval
Iceland. Ljósvetninga saga and Valla-Ljóts saga (Stanford 1989), bls. 5, hafa t.d.
bent á hvernig kristni fjölgaði boðum og bönnum og jók að sama skapi mögu-
leika manna á að kæra hver annan.