Skírnir - 01.04.2001, Blaðsíða 250

HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
Tilvitnanasafn Tryggva Gíslasonar
Orð í tíma töluð. Islensk tilvitnanabók
Tryggvi Gíslason tók saman
Reykjavík: Mál og menning, 1999
Tilvitnana-, eða fleygorðasöfn eins og líka mætti kalla þau, eru ekki
aðeins hnýsileg heldur líka á ýmsan hátt gagnleg. Þau geta kveikt áhuga
lesenda á að afla sér meiri fróðleiks, minnt þá á orð og atvik sem ella lægju
í þagnargildi, kennt þeim að meta fagurt mál og hnitmiðað, verið leið inn
í sögu þjóða og bókmenntir fremur en fram hjá þeim. Frá því að ég tók
saman safnið Islenskar tilvitnanir árið 1995 hafa tvö önnur stór tilvitn-
anasöfn komið út á íslensku, Stóra tilvitnanabókin eftir þá Axel Amm-
endrup og Símon Jón Jóhannsson á vegum Vöku-Helgafells árið 1996 og
Orð í tíma töluð eftir Tryggva Gíslason sem hér verður farið nokkrum
orðum um. Var tilvitnanasafn Tryggva eitt fimm fræðirita sem tilnefnt var
til íslensku bókmenntaverðlaunanna árið 1999.
I.
Tilvitnanasöfnum er einkum hagað á þrennan veg. Stundum er tilvitnun-
um raðað eftir höfundum, til dæmis í Oxford Dictionary of Quotations og
íslenskum tilvitnunum mínum. Höfundar eins og William Shakespeare
og Tómas Guðmundsson mynda þá sjálfstæða kafla, ef svo má segja: Þar
eru allar tilvitnanir í þá. í öðru lagi er það til að tilvitnunum sé raðað eft-
ir efnisatriðum, eins og í Stóru tilvitnanabókinni og raunar í flestum er-
lendum tilvitnanasöfnum. Þá eru fleyg orð ýmissa höfunda um ástina í
einum kafla, um stjórnmálamenn í öðrum og haustið í hinum þriðja, svo
að dæmi séu tekin. Þriðja leiðin er að raða tilvitnunum eftir upphafsorð-
um þeirra eða aðalorðum. Þetta gerir Tryggvi Gíslason, eins og höfundur
eins elsta og stærsta tilvitnanasafns í heimi, Þjóðverjinn Georg Búch-
mann, þótt tilhögun sé að vísu nokkuð önnur í safni Tryggva en Buch-
manns, öllu raðað beint í stafrófsröð frekar en skipt í kafla eftir löndum
og raðað innan þeirra eftir aldri. Röðunaraðferð Tryggva merkir að vísu-
orð Hannesar Péturssonar: „Best eru vorin, ekkert elska ég heitar" er til
dæmis næst á undan orðum Eiríks konungs við Egil Skallagrímsson:
„Besta er kvæðið fram flutt.“
Skírnir, 175. ár (vor 2001)