Skírnir - 01.04.2001, Blaðsíða 172

166
BIRGIR HERMANNSSON
SKÍRNIR
í nútímasamfélagi.7 8 Færri og færri taka þátt í starfsemi stjórnmála-
flokkanna og þeir eiga í erfiðleikum með að sinna þeim hlutverk-
um sem af þeim er ætlast, og krafist, til að lýðræðið dafni og þró-
ist. Stjórnmálaflokkar eru að breytast í vélar sem ræstar eru fyrir
kosningar og eyða stórfé í kosningabaráttu. Kosningabarátta og
peningasöfnun eru því helsta hlutverk þeirra. Ahyggjur manna af
því hvaða afleiðingar þetta hefur fyrir lýðræðið eru margvíslegar,
ekki síst áhyggjur af spillingu.s
Vangaveltur Olafs Ragnars um hnignun stjórnmálaflokkanna,
og vanda þess fyrir Alþingi, eru því hvorki frumlegar né eiga þær
neitt sérstaklega við um Island, heldur eiga þær sér grunn í alþjóð-
legri umfjöllun um þessi efni. Höfundur „Reykjavíkurbréfs“ áttar
sig á þessu að nokkru og telur að ástæða þess að ungu fólki finn-
ist ekki eftirsóknarvert að taka þátt í stjórnmálum sé sú að það leiti
í viðskiptalífið, þar „sem það getur tryggt sér og sínum betri af-
komu og það vandamál er ekki bundið við Island eitt“. Það skyldi
þó ekki vera að vandamálið liggi dýpra en þetta? Að ungu fólki -
og mörgum eldri líka - finnist hefðbundnir stjórnmálaflokkar og
starfshættir þeirra eins og stirðbusalegar risaeðlur sem dagað hafa
uppi? Kauphækkun ein og sér er ekki líkleg til að bjarga málun-
um, fyrir nú utan þá fjarstæðu að allir sem starfa að stjórnmálum
hafi slíkt að atvinnu sinni.
Bandaríski stjórnmálafræðingurinn Robert Dahl hefur nýlega
vakið athygli á því sem hann kallar þverstœðu lýðrcebisins,9 I
7 Um þróun stjórnmálaflokkanna á Norðurlöndum sjá m. a. L. Bille: Partier i for-
andring: En analys av danske partiorganisations udvikling 1960-1995 (Óðins-
véum: Odense universitetsforlag, 1997); Gullan Gidlund og Tommy Möller:
Demokratins trotjdnare (Stokkhólmi: SOU, 1999).
8 Á síðustu áratugum hefur kostnaður vegna kosningabaráttu vaxið hröðum
skrefum, m.a. vegna mikils auglýsingakostnaðar. Dæmi um spillingu eru alvar-
leg og óþarfi að rekja hér. Peningaþörf stjórnmálaflokkanna - og takmarkaðir
möguleikar þeirra til að afla þeirra - ýtir undir spillingu. Meint spilling stjórn-
málamanna og augljós dæmi um löglegt - en vafasamt og kannski siðlaust - sam-
band peninga og stjórnmála dregur úr trausti fólks á lýðræðinu, sérstaklega ef á
móti þlæs. Engin ástæða er til að ætla að á íslandi gildi önnur lögmál um þetta
efni en annars staðar.
9 Robert A. Dahl: „A Democratic Paradox?“ Scandinavian Political Studies, 3.
bindi, 2000, 246-50.