Skírnir - 01.04.2001, Blaðsíða 52

46
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
SKÍRNIR
hjartans og dýpstu lægðir þess, eitt magnaðasta drama norrænna bók-
mennta.32
Nú var Rardam bæði íhaldssamur og þjóðemissinnaður og þess
vegna er sérlega merkilegt að sjá hvernig hann hafnar öllum þjóð-
ernislegum merkimiðum á verk Jóhanns. Slík greining er í algjörri
andstöðu við það sem síðar tíðkaðist í skrifum um Jóhann Sigur-
jónsson og aðra dansk-íslenska höfunda.
Við frumsýningu 0nsket eða Galdra-Lofts árið 1915, þremur
árum eftir frumsýningu Bjærg-Ejvind og hans Hustru, er komið
annað hljóð í strokkinn. V.M., leikdómari dagblaðsins Vort Land,
rifjar þá upp viðtökur Fjalla-Eyvindar á eftirfarandi hátt:
Það verk átti áhrifamátt sinn einkum að þakka því hvernig það brá upp
hrífandi tilfinningaþrungnum myndum af alþýðulífinu [Folkelivet] á
hinni fjarlægu sögueyju, en náttúru hennar lýsti höfundurinn af sérþekk-
ingu heimamannsins. Þetta var að sumu leyti óvænt. Fólk sem áður virt-
ist ekki hafa minnstu hugmynd um aðstæður á Islandi, lét hrífast með í
villtum fögnuði vegna þess að það stóð andspænis nýrri og að því er virt-
ist leyndardómsfullri veröld, sem stjórnað var af ástríðum sem það þekkti
ekki af eigin raun.33
Þessi orð eru í hrópandi ósamræmi við dóma gagnrýnenda um
Fjalla-Eyvind eftir frumsýninguna. Þá var aðaláherslan þvert á
móti lögð á að verkið lýsti hinu sammannlega og hið staðbundna
væri ekki aðalatriði í túlkun þess. Þannig sagði annar leikdómari
Vort Land, C. Muusmann, um Fjalla-Eyvind að
[s]terk staðbundin einkenni [Lokalkolorit] lita atriði leiksins, án þess þó
að þau bindi hann ákveðnu landsvæði. Hið dýrslega heltekur mennina, en
þeir halda þó alltaf áfram að vera manneskjur sem að lokum lúta almátt-
ugri náð Guðs.34
32 Rnrdam 1912. Þessi úttekt Rnrdams á verkum Jóhanns í tilefni frumsýningar-
innar sýnir töluverða virðingu fyrir Jóhanni og væntingar sem til hans eru gerð-
ar. Leikdómurinn einn er ekki látinn nægja til að vekja athygli á sýningunni. Til
gamans má benda á ummæli í íslensku blaði um Höllu og danska fyrirmynd
hennar. 1 ómerktum leikdómi í Þjóðólfi 30.12.1911,197-98, segir: „Óskiljanlegt
er að höf. skuli hafa getað fengið af sjer að vekja nokkurn vafa um þjóðerni
Höllu. Hún er alíslensk, hver blóðdropi íslenskur - og skal það sagt að öllum
góðum konum dönskum ólöstuðum.“
33 V.M. 1915.
34 Muusmann 1912.