Skírnir - 01.04.2001, Blaðsíða 93
SKÍRNIR HUGMYND UM BÓKMENNTASÖGU ÍSLENDINGA 87
þýðingum og endurvinnslu grískra bókmennta. Með latneskum
bókmenntum varð til hámenning sem jafnað var til hinnar grísku
en jafnframt menningarlegt stærilæti sem beindist gegn öðrum
sem ekki áttu sér sambærilega bókmenningu. Þessi menntahroki
varð langlífur og jafnt á miðöldum sem á endurreisnartímanum
litu latínumenn á bókmenntir (einkum latneskar) sem mælikvarða
menningar og andstæðu barbarisma.5 Þannig leiddi hinn latneski
húmanismi í Norður-Evrópu til þess að farið var að frumsemja
bókmenntir fyrst á latínu, en einnig smátt og smátt á móðurmál-
um og í sama anda eftirlíkingar og samkeppni sem einkennt hafði
sköpun rómverskra bókmennta eftir grískri fyrirmynd. Tilgang-
urinn var sá að sýna og sanna að löndin í Norður-Evrópu, frá
Hinu heilaga rómverska keisaradæmi og norður til Skandinavíu,
væru ekki byggð barbörum. Af þessum sökum er ekki að undra
þótt íslensk bókmenntasaga væri fyrst skrifuð á latínu og að hug-
myndin um hana væri mótuð eftir latneskri fyrirmynd.
2. Hvar og hvenær hugmyndin mótaðist
Sögusviðið var, eins og búast mátti við, Danmörk og hjálendur
hennar. Arið 1718 kom út í Flensborg rómversk bókmenntasaga á
latínu, Quæstiones Romanæ, Sive Idea Historiæ Litterariæ Roman-
orum, þ.e. Rannsóknir í rómverskum fræðum, eða Hugmynd um
bókmenntasögu Rómverja. Höfundurinn, Christian Falster
(1690-1752), var húmanisti af gamla skólanum og skólameistari
hins virta latínuskóla í Ribe á vestanverðu Jótlandi. Falster skrif-
aði einnig satírur og kómedíur á dönsku, en þýddi auk þess nokk-
ur kvæði Óvíðs og Júvenals. Hann var því skólabókardæmi um
5 Orðið „barbari", og samstofna orð, á sér yfir 2500 ára merkingarsögu og tengist
m. a. kunnáttu, eða öllu heldur kunnáttuleysi, í latínu og grísku. Það verður því
ekki þýtt með góðu móti með orðum eins og „skrælingi", „villimaður“ eða
„heiðingi“. íslenskar skýringar á hugtakinu frá miðöldum og nýöld má t. d. finna
í Þriðju málfræðiritgerðinni, einnig nefndri Málskrúðsfræði, eftir Ólaf Þórðar-
son hvítaskáld (d. 1259) (Björn M. Ólsen 1884:12-13, 61-62) og í þýðingum
orðanna „Barbarismus“, „Barbarus“ og „Barbaria" í Nucleus Latinitatis (Jón
Árnason 1994:17).