Skírnir - 01.04.2001, Blaðsíða 149

SKÍRNIR
SAMBANDSLAGASAMNINGUR ...
143
Um það leyti sem bæklingur McGills kom út í Bretlandi hillti
undir lok vargaldar sem geisað hafði á Irlandi síðan í janúar 1919,
og átti sér rætur í stormasömum samskiptum íra og Breta í ald-
anna rás. Boðað var vopnahlé í byrjun júlímánaðar og hinn 11.
október 1921 hófust í London sögulegar samningaviðræður full-
trúa írskra þjóðernissinna og breskra stjórnvalda. Langvinnum
deilum um stöðu Irlands innan breska heimsveldisins var ráðið til
lykta á þeim átta vikum sem fóru í hönd en um leið var fest í sessi
sú skipting írlands sem átti eftir að valda klofningi í röðum þjóð-
ernissinna og borgarastyrjöldinni 1922-23. Þá málalyktan er auk-
inheldur hægt að kalla eina af helstu orsökum átakanna á Norður-
Irlandi undanfarin þrjátíu ár.9
Sú niðurstaða sem náðist í viðræðum Ira og Breta í desember
1921 var að mörgu leyti sambærileg við samninga Dana og Islend-
inga um fullveldi íslands árið 1918.10 Hér á eftir ætla ég mér hins
vegar að sýna fram á að niðurstöður samningaviðræðnanna voru
ekki aðeins svipaðar samningum Islendinga og Dana heldur að
þeim hafi beinlínis verið hampað sem heppilegri fyrirmynd í
breskum dagblöðum í þann mund sem samningamenn Ira og Breta
undirbjuggu viðræður sínar. Markmið mitt er að rekja þessa um-
ræðu, setja hana í sögulegt samhengi og sýna hvernig hún tengdist
skrifum Alexanders McGill. Loks er eðlilegt að spyrja hvort full-
veldissamningur Islendinga hafi í raun orðið samningamönnum Ira
og Breta fyrirmynd þessa örlagaríku haustdaga í London 1921.* 11
írlandi í nafni þjóðerniskenndar því „tiltölulega meinlaus þjóðernishyggja Is-
lendinga“ sé þessu óskyld með öllu, „saklaus af þessum ósköpum að því er best
verður séð“. Sjá Árna Bergmann, „Til hvers er þjóðernisumræðan?“, Skírnir,
171. ár (vor 1997), bls. 149.
9 írskir þjóðernissinnar skiptust í tvær andstæðar fylkingar sem bárust á bana-
spjót í borgarastríðinu 1922-23. Fylgjendur samninganna báru sigur úr býtum
en ekki átakalaust og þessi klofningur varpar ennþá skugga á írskt samfélag; sjá
grein mína „írsk frelsishetja, hvíta tjaldið og sagnfræðin“, Sagnir, 18. árgangur
1997, einkum bls. 59-60.
10 Helgi Skúli Kjartansson, „Vangaveltur um fullveldi íslands 1918“, Andvari
XXXIII, 116. árg. (1991), bls. 105.
11 Bók Franks Pakenham (Longfords lávarðar), Peace by Ordeal: An account,
from first-hand sources, of the negotiation and signature of the Anglo-Irish
Treaty 1921 (London 1972), er besta heimildin um samningaviðræðurnar í
London og niðurstöður þeirra. Bókin kom fyrst út 1935.