Skírnir - 01.04.2001, Side 211

SKÍRNIR
KRISTNI Á MIÐÖLDUM
205
an rétt í eigin málum: dómsvald, löggjafarvald og réttinn til að skipa sína
embættismenn. Af lögunum er einnig ljóst að um er að ræða hlýðniskyldu
allra við páfa. Nefna má t. d. að bannsök var að segja að páfi væri ekki höf-
uð kirkjunnar. Kristinrétturinn sem var lögtekinn á Islandi var ekki annað
en útdráttur úr Kanónísku lögbókinni, þar sem Ami tíndi til það sem hon-
um fannst skipta mestu máli.9 Þótt hann hafi tekið fram að hann þýddi ein-
ungis á norræna tungu þær greinar sem hann taldi mikilvægast að Islending-
ar þekktu, var aldrei gefið í skyn að allar hinar greinarnar giltu ekki, enda
starfaði kirkjan alla tíð síðan í samræmi við það og vitnaði þannig í lögin.10
Það má taka fram að Jón Jóhannesson efaðist um að kristinrétturinn hefði
verið samþykktur af konungi og þannig yfirleitt um gildi hans á Islandi
og Magnús Stefánsson er frekar loðinn í niðurstöðum sínum um þetta
mál.* 11 Til dæmis segir hann að kirkjan hafi fengið dómsvald í kristinrétt-
armálum, en kemst jafnharðan að þeirri niðurstöðu að skipan Jóns erki-
biskups frá 1281 hafi verið deilurit.12 Þó er þetta ósköp venjuleg skipan,
eins og margar aðrar að efni og uppbyggingu. Rcyndar sýndi hún fram á
að bréf konungs frá 1280, sem boðaði einhliða afnám sjálfstæðis kirkj-
unnar, bryti augljóslega í bága við lög. Það bréf hikar Magnús hins vegar
ekki við að kalla réttarbót, en gerir háðslega athugasemd um hve lítið sé
vikið að siðgæði í skipan erkibiskups, án þess að færa rök fyrir þeirri
skoðun að slíkt eigi heima í svona bréfi.13 Eg kann enga skýringu á slík-
um túlkunum aðra en að eitthvað hafi vantað á fullan skilning á því að
kirkjan hafi verið raunverulegt og löglegt stjórnvald í landinu og að skip-
anir biskupa og erkibiskupa höfðu lagagildi. Áður hefur verið bent á að
tregða til að viðurkenna þetta hafi á stundum valdið togstreitu og ruglingi
- einnig á síðmiðöldum.14 Annars staðar er ekki að sjá annað en að Magn-
9 DIII: 214.
10 Sjá t.d.: „Reglulegar skipanir heilagra feðra [...] En þessir atburðir finnast upp-
taldir með slíkri skipan í guðs lögum sem hér segir.“ DIII: 1S0.
11 Jón Jóhannesson, „Saga íslenskrar kirkju“, Islendinga saga. II. bindi: Fyrirlestr-
ar og ritgerðir um tímabilið 1262—1550 (Reykjavík 1958), bls. 109. Hann vísar í
bréfbút sem segir að kristinrétturinn hafi verið samþykktur á Alþingi, en endar
í lausu lofti því niðurlag vantar; sjá DIII: 125. Magnús Stefánsson, „Frá goða-
kirkju til biskupskirkju", bls. 235-36, ræðir bréf konungs frá 1308 og 1316 (DI
III: 342 og 404), en bendir jafnframt á að síðari tíma handrit hafi öll kristinrétt-
inn frá 1275, þótt misjafnt sé hvort þau hafi kristinréttarbálk Grágásar.
12 Dl II: 174. Sjá Magnús Stefánsson, „Frá goðakirkju til biskupskirkju“, bls. 162
og 177.
13 „I skipaninni er minna vikið að lífi og siðgæði kristinna manna en ætla mætti í
jafnlöngum texta.“ Sjá Magnús Stefánsson, „Frá goðakirkju til biskupskirkju",
bls. 177.
14 Páll Eggert Ólason, Saga íslendinga. 4. bindi: sextánda öld, höfuðþættir
(Reykjavík 1944), bls. 44-45; Guðbrandur Jónsson, „Alþingi árið 1481“, Skírn-
ir 104 (1930), bls. 169-79.