Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Blaðsíða 4

4 TMM 2013 · 4
Arnaldur Indriðason
Margra heima sýn
Við Íslendingar höfum alltaf þessar miklu áhyggjur af tungumálinu.
Við heyrum sagt að enskan sé að ganga af íslenskunni dauðri með
gegndarlausum árásum upp á hvern dag. Árásarherinn er skemmtiefni af
öllu tagi, tónlist, tölvuleikir, sjónvarpsþættir, bíómyndir. Menningarheimur
enskunnar litar allt það sem mótar tjáningarmáta fólks, hegðun, útlit og
auðvitað ekki síst tungumálið. Ekki er um að ræða séríslenskt fyrirbrigði
heldur þvert á móti alþjóðlegt, áhrif hins enskumælandi heims teygja sig út
um allar koppagrundir og eru alls ekki bundin við Ísland. Fleiri þjóðir en
við hafa áhyggjur af sínu tungumáli í því samhengi. Okkar sérstaða er hins
vegar sú að við erum ekki fleiri en raun ber vitni og áhrifin eru fljót að koma
fram, ekki eingöngu með breyttum talsmáta og nýjum slettum heldur er nú
talað um breytingar á setningagerð. Grundvallarbreytingar á tungumálinu.
Við höfum haft þessar áhyggjur áður og munum hafa þær áfram og það er
sjálfsagt að hafa þær nú á tímum nýrra samskiptamiðla. Við ættum samt ekki
að örvænta. Íslensk tunga virðist hafa sérstakan aðlögunarmátt, hún getur
bæði endurnýjað sig og haldið í hið forna í leiðinni vegna þess að grunnurinn
er sterkur og kannski sterkari en við gerum okkur grein fyrir. Ólíkt mörgum
öðrum tungumálum sem eiga undir högg að sækja í litlum menningarsam-
félögum, á íslenskan eina óvefengjanlega grunnstoð sem hefur alltaf verið
varnarvirki hennar og heimahöfn og það eru íslensku handritin.
Fróðlegt er að velta því fyrir sér hvar við værum stödd án þeirra. Án
þeirrar visku sem þau geyma um allt hið mannlega í fari okkar. Án
tungutaksins sem þau varðveita og við notum enn í dag. Án Njáls og Auðar.
Án Hallgerðar og Egils. Ef enginn hefði bent okkur á það strax í upphafi að
maður er manns gaman og að vits sé þörf þeim er víða ratar. Ef við ættum
engan Gretti Ásmundarson. Enga Guðrúnu Ósvífursdóttur. Væri það ekki
snauður heimur? Auðvelt er að sjá fyrir sér sumar augljósustu og einföldustu
afleiðingarnar. Án handritanna hefði Jónas Hallgrímsson aldrei getað ort
Gunnarshólma. Halldór Laxness aldrei skrifað Íslandsklukkuna. Í dag er
í tísku að tala um grunnstoðir samfélagsins og hversu brýnt sé að hlúa að
þeim. Við megum ekki gleyma að tala um grunnstoðir íslenskrar menn-
ingar. Og eins eigum við alltaf að hafa hugfast að málið sem við tölum,