Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Blaðsíða 116

116 TMM 2013 · 4
Jón Yngvi Jóhannsson
Dirfska
Eiríkur Örn Norðdahl: Illska. Mál og
menning 2012
Eiríkur Örn Norðdahl er með ritglaðari
mönnum og hann getur brugðið sér í
ýmis gervi. Við þekkjum hann sem til-
raunaljóðskáld sem hefur látið reyna á
möguleika ljóðformsins á prenti, á skjá
og á sviði, ljóðaþýðingar hans fylla stóra
bók og meira til, hann hefur skrifað
fjölda ritgerða um bókmenntir, stjórn-
mál og höfundarétt, skáldsögur hans
eru orðnar fjórar og samkvæmt síðustu
fréttum hyggur hann enn á landvinn-
inga, nú sem matreiðslubókahöfundur
því Stóra plokkfiskbókin mun væntan-
leg frá hans hendi á næstu misserum.
Það má hæglega sjá nýjustu skáldsögu
Eiríks, Illsku, sem einhvers konar niður-
stöðu af því sem hann hefur fengist við
hingað til. Þar má finna þræði sem
tengjast ljóðagerð Eiríks, ritgerðahöf-
undurinn Eiríkur birtist þar víða og það
er ekki laust við að Eiríkur kinki kolli til
fyrri skáldsagna sinna á stöku stað í
Illsku.
Illska segir frá Agnesi Lukauskaite og
ástmönnum hennar, íslenskufræðingn-
um Ómari og sagnfræðingnum og nas-
istanum Arnóri. Foreldrar Agnesar eru
frá Litháen en sjálf fæðist hún á Íslandi
árið 1979, áður en fólk frá Austur-Evr-
ópu tók að flytjast til Íslands að nokkru
ráði. Hún er gagntekin af helförinni og
síðari heimsstyrjöldinni og skyldi engan
undra. Hún er ættuð frá smábænum
Jurbarkas í Litháen, afkomandi annars
vegar gyðinga sem voru myrtir af
heimamönnum og þýskum hermönnum
og hins vegar eins böðlanna sem tóku
þátt í fjöldamorðunum. Í Illsku eru
sögur Agnesar, Ómars og Arnórs í
nútímanum sagðar um leið og lesandinn
fræðist um forfeður Agnesar. En Illska
er snúin úr fleiri þráðum en þessum
tveimur, þar er undir Íslandssaga síð-
ustu áratuga og mannkynssaga síðustu
hundrað ára, enda eru orðin „Skrið-
þungi mannkynssögunnar“ stef sem
gengur í gegnum alla bókina.
Hér ætla ég að velta Illsku fyrir mér
frá nokkrum sjónarhornum. Ég læt það
þó mæta afgangi að fjalla um erindi
bókarinnar, um illskuna sjálfa, hvað
sagan getur sagt okkur um hana, hvaða
spurningar hún vekur og hverjum hún
svarar. Þess í stað langar mig að hlýða
eigin fyrirmælum til saklausra háskóla-
nema af ýmsum þjóðernum og greina
ekki fyrst og fremst hvað Illska fjallar
um, heldur hvernig hún gerir það.
Hver segir frá?
Sögumaður Illsku tekur á sig ýmsar
birtingarmyndir. Hann segir frá, veltir
vöngum, predikar og leikur sér. Hann
virðist sjá í gegnum holt og hæðir, er
alvitur sögumaður sem sér í huga flestra
persóna sögunnar, jafnvel hins ómálga
Snorra. Hann á sér margar raddir, talar í
fyrstu persónu fyrir hönd Ómars og
textans sjálfs, í þriðju persónu þegar
hann segir frá alla jafna og í annarri
persónu þegar hann lýsir fæðingu og
fyrstu skrefum Snorra á þroskabraut-
inni.
Margröddunin er eitt af meginein-
kennum Illsku. Hún einkennir alla
byggingu bókarinnar þar sem skiptast á
D ó m a r u m b æ k u r