Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Blaðsíða 125

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 4 125
skynvillum með sjúklingunum“.23 Sjúk-
lingurinn heitir Hermann Stefánsson og
er samkvæmt yfirlækninum „fjölær“: „í
Beck-spurningaprófinu hafði Hermann
mælst með alla þekkta geðsjúkdóma í
sögu geðsjúkdómafræðanna“.24 Svo vill
til að hann er að skrifa bók, sem heitir
Hælið: „Hún er einslags glæpasaga og
söguþráðurinn er í stuttu máli allt sem
gerst hefur á Kleppi frá því að Sigurjón
Fiske var myrtur“.25 Þó atburðarás þess-
arar bókar fylgi því sem Hermann hefur
skrifað er hann ekkert of hrifinn af
þessari stöðu mála: „Það er ekki það að
ég hafi sjálfur eitthvað sérstakt gaman
af því að hafa það svona, ég hef ekki
smekk fyrir bókum sem nota þessa
skáldskaparbrellu. Bækur með rúsínu í
pylsuendanum sem fólk tekur andköf
yfir eins og það hafi leyst krossgátu eða
ráðið dulmál“.26
Með þessum orðum virðist Hermann
ekki aðeins vera að hafna eigin bók,
heldur líka bókinni Hælið, þeirri sem
hann er persóna í. Samt er þetta einmitt
skáldsaga með rúsínu í pylsuendanum
og inniheldur umfjöllun sem vissulega
minnir á stundum á dulmál – lesandi
verður svo bara að gera það upp við sig
hvort ráðningin sé sannfærandi.
Hér lendi ég í nokkrum hremming-
um: á ég að fylgja þeirri hefð ritdóma
um glæpasögur að gefa lausnina ekki
upp eða líta svo á að sem (paródísk)
stúdía á glæpasögum gefi Hælið mér
frjálst spil?
Þrátt fyrir að Aðalsteinn sé aðal spæj-
arinn er það Reynir sem mest mæðir á.
Sagan er sögð út frá hans sjónarhorni og
við kynnumst manni sem er óöruggur
með sjálfan sig, berst við vægt þung-
lyndi en á sér afar skrautlegt innra líf
sem birtist meðal annars í ævintýraleg-
um draumum og öllu jarðbundnari dag-
bókaskrifum. Hann er næmur á
umhverfi sitt og tekur ástand sjúkling-
anna mjög inn á sig. Persóna hans er
fulltrúi þeirra óljósu marka æðis og
heilbrigðis, þrátt fyrir að Aðalsteinn sé í
raun mun geggjaðri karakter, alvitur
besservisser, sérvitringur sem leggst
reglubundið í djúpt þunglyndi. En það
er Aðalsteinn sem áttar sig á því hvað
gengur á innan veggja spítalans og
býður svo til veislu í lokin, alveg eins og
spæjarar klassísku sagnanna söfnuðu
öllum saman til að fara yfir málin og
afhjúpa hinn seka.
Lausnin felur í sér að sú stigvaxandi
óreiða sem einkennir Hælið er greidd í
sundur og föstu skipulagi er á ný komið
á laggirnar. En er hægt að samþykkja
þessa niðurstöðu í ljósi verksins sem
hefur gegnumgangandi sýnt fram á fjöl-
mörg dæmi þess að samfélagið allt sé að
einhverju leyti ‚fjölært‘, eins og geð-
sjúklingurinn Hermann Stefánsson?
Hér mætti draga fram kenningar um
formúlur og lausnir, sem eru iðulega það
sem andstæðingar afþreyingarbóka og
kvikmynda finna þeim helst til foráttu.
Þeir sem hafa lagt það á sig að rannsaka
formúlubókmenntir hafa hinsvegar bent
á þá einföldu staðreynd að þótt formúl-
an sé til staðar þá þurfi það ekki að
merkja að merkingarheimur verksins sé
afmarkað eða lokað ferli með óhjá-
kvæmilegri rúsínu í pylsuenda. Innan
heims hrollvekja og glæpasagna er það
einmitt iðulega ítrekað að lausnin sé
takmörkuð, sú óreiða sem vakin er í
verkinu verður ekki bæld né hamin, þó
nokkrir endar virðist hnýttir saman.
Hælið er afar athyglisverð útgáfa af
þessu. Allar lýsingar á hælinu og pers-
ónum eru lifandi og á einhvern hátt
gæddar fjarstæðukenndum trúverðug-
leika. Þetta kemur fram í ýmsum ýkjum
– yfirlæknirinn er með rödd sem hljóm-
ar „eins og bilaður flautuketill“27 og
yfirhjúkrunarkonan er með óeðlilega
langan háls. Að auki er hún afar sérstæð