Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Blaðsíða 117

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 4 117
stuttir kaflar frá ólíkum sögusviðum og
tímaskeiðum. Við fyrsta lestur kann
margt að verka brotakennt á lesandann
en þegar maður greinir í sundur ein-
staka kafla og hluta kemur fljótt í ljós að
sagan fylgir ákveðnum mynstrum sem á
köflum verða beinlínis skematísk. Á
löngum köflum beitir Eiríkur aðferðum
sem þekktar eru úr framúrstefnuljóðlist,
lengri frásagnareiningar eru klipptar
upp í stutta búta og blandað saman við
aðrar frásagnir með skipulegum hætti.
Einn ritdómari líkti þessum stuttu köfl-
um við netfréttir sem geri það að verk-
um að sögunni takist „að halda lesend-
um við efnið allan tímann“.1 En þessi
klippitækni hefur líka öfug áhrif, hún
ruglar lesandann í ríminu og gerir kröfu
til þess að hann sé sífellt á verði.
Sögumaður er ekki eina persóna Illsku
sem skrifar. Aðalpersónur sögunnar,
Agnes, Arnór og Ómar, eiga ekki margt
sameiginlegt en þau skrifa öll. Arnór og
Agnes vinna hvort að sinni ritgerðinni,
Arnór að doktorsritgerð, Agnes að mast-
ersritgerð. Ómar hefur lokið sinni mast-
ersritgerð en í sögunni skrifar hann
(kannski) tvær bækur um íslenskt mál.
Fræðaiðkun þremenninganna hefur
margvísleg áhrif á söguna. Einn þráður
hennar eru textar sem nálgast fræðirit á
margvíslegan hátt. Eiríkur hefur sjálfur
sagt frá því að upphaflega hafi sá þáttur
sögunnar átt að vera gildari og að einar
átta ritgerðir sem á einhverjum tíma-
punkti voru hluti sögunnar hafi verið
skornar úr henni. Þetta eru ritgerðir um
aðskiljanlegustu efni: 1. Hreinlæti; 2.
Tilfinningarök; 3. Pólitískar bókmennt-
ir; 4. Klám sem pólitík; 5. Múhameðs-
teikningarnar og málfrelsi; 6. Hvað er
fasismi?; 7. Fallið; 8. Sönn saga úr stríð-
inu. Ein þeirra, sú fimmta, hefur birst á
bloggi Eiríks.2
Í Illsku er þó töluvert eftir af texta
sem minnir á fræðirit eða ritgerðir. Les-
andinn verður töluvert fróðari um sögu
síðari heimsstyrjaldarinnar eins og
gefur að skilja, en í bókinni eru einnig
kaflar um kynþáttahyggju, hægripopúl-
istaflokka í Evrópu og Íslandssögu svo
dæmi sé nefnt. Að þessu leyti tengist
sagan ýmsu sem er að gerast í samtíma-
bókmenntum um allan heim þar sem
blöndun skáldskapar og fræðitexta setur
sífellt meiri svip á skáldsögur. Sem
dæmi um höfund sem að þessu leyti er
skyldur Eiríki má nefna hinn danska
Christian Jungersen sem íslenskir les-
endur þekkja af Undantekningunni sem
kom út í íslenskri þýðingu árið 2006 (og
er líka rannsókn á illsku!) en hann
gengur jafnvel lengra í þessa átt í nýj-
ustu skáldsögu sinni Du forsvinder frá
2012.
Það væri að æra óstöðugan að ætla að
rekja upp alla þá þræði sem mynda
fræðabálkinn í Illsku. Auk þeirra fræði-
manna og hugsuða sem nefndir eru á
nafn í bókinni, ekki síst í tengslum við
fræðileg skrif þeirra Agnesar og Arnórs,
getur sá sem hefur kynnt sér fræði um
þjóðernishyggju og kynþáttahyggju víða
séð glitta í hugmyndir hugsuða eins og
Benedicts Anderson, Edwards Said og
fleiri. Þá er ekki laust við að hugurinn
leiti til Jacques Lacan í frábærum köfl-
um sem lýsa vaknandi sjálfi Snorra,
sonar Agnesar, og sums staðar stingur
Slavoj Žižek sínum úfna kolli úr vegg.
Hvar endar Illska?
Illska er sennilega ein umtalaðasta
skáldsaga sem hefur komið út á undan-
förnum árum. Hún fékk einróma lof-
samlega dóma í flestum miðlum sem
birta umfjöllun um bókmenntir.
Skömmu eftir útkomu hennar var hald-
ið málþing þar sem heimspekingar og
guðfræðingar ræddu efni hennar við
höfundinn og um svipað leyti var hún