Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Blaðsíða 59

Þ j ó ð a r s á l i n í k j ö l fa r f j á r m á l a h r u n s
TMM 2013 · 4 59
stigið hefur út úr samfélaginu eða hefur verið útilokaður úr því að nýju inn
í raðir sínar. Þá kemur hið veraldlega samfélag í stað trúarsafnaðarins áður.
Halda má því fram að ýmsar aðgerðir sem gripið var til í kjölfar Hrunsins
eigi sér hliðstæður í hinu klassíska iðrunar- og skriftakerfi. Skýrslu Rann-
sóknarnefndar Alþingis frá 2010 má líta á sem þann skriftaspegil sem
gerendurnir að baki Hrunsins ættu að leggja til grundvallar við sjálfsprófun
sína og játningu á fyrsta og öðru stigi þess félagslega sáttakerfis sem lýst
var að framan. Þar er dregið fram margt af því sem aflaga fór í Hruninu og
ýmist má telja ólöglegt eða siðlaust og þar með brotlegt. Það eru einmitt brot
gegn laga- en ekki síður velsæmismörkum samfélags sem leysa upp sáttmála
þess. Nægir þá að um fjármálabrot sé að ræða. Þau eru enda á margan hátt
alvarlegri í neyslusamfélögum samtímans sem að verulegu marki er stýrt
út frá efnahagslegum markmiðum en í samfélögum fyrri tíma sem lutu
fjölþættari og altækari markmiðum, aðhaldi og stjórn.15 Embætti Sérstaks
saksóknara má einnig skoða sem sérhæfðan skriftaföður sem ætlað sé að
knýja fram játningar þeirra sem treg reynast til að skoða sjálf sig og gangast
við brotum sínum í ljósi rannsóknarskýrslunnar eða að öðru leyti taka þátt
í því endurreisnarferli þjóðarsáttmálans sem hafið var með stofnun Rann-
sóknarnefndarinnar. Dómskerfinu er síðan ætlað að taka við og leggja á
yfirbótarverkin eða kárínurnar sem eru undanfari þess að sættir geti náðst.
Það rannsóknarkerfi sem komið var á eftir Hrunið getur lagt sitt af
mörkum við að endurreisa þjóðarsáttmálann sem trosnað hafði upp sé því
vandlega beitt og aðgerðum þess og úrskurðum mætt af heilindum. Þá má
nefna dæmi um einstaklinga sem í ræðu eða riti hafa að einhverju leyti axlað
ábyrgð eða viðurkennt að hafa mótað eða notfært sér þær aðstæður sem hér
ríktu fyrir Hrun. Oft hefur þar þó verið um skilyrtar játningar að ræða.16 Þar
með hafa þær ekki verið til þess fallnar að endurnýja þjóðarsáttmálann eða
rofið traust í samfélaginu. Hingað til hefur því mikið vantað á að kerfið hafi
náð að þjóna sem félagslegt endurnýjunarferli á borð við það sem að framan
var lýst.
Líklega hefur þjóðin þegar misst tækifærið til að fara í gegnum félagssál-
fræðilegt endurbyggingar- og sáttaferli af því tagi sem felst t.d. í iðrunarguð-
fræðinni. Það gerðist m.a. er landsdómsleiðin var farin til pólitísks uppgjörs
á Hruninu á þann hátt sem raun varð á. Hún var vissulega eina formlega
leiðin sem löggjöf landsins bauð upp á til að láta reyna formlega á ábyrgð
og hugsanleg brot ráðherra í starfi þrátt fyrir að lengi hafi verið bent á
ýmsa annmarka hennar. Í því sambandi er umhugsunarvert að Alþingi
skuli hafa látið undir höfuð leggjast að þróa nýjar aðferðir til að skera úr
um ráðherraábyrgð.17 Lítill vafi leikur hins vegar á að þeir þingmenn sem
greiddu atkvæði með beitingu landsdómslaganna hugsuðu hana sem lið í
uppgjörs- og uppbyggingarferli. Öll umgjörð þess að dómurinn kvað upp
sinn fyrsta og væntanlega eina úrskurð bendir líka í þá átt. Atburðurinn átti
sér ekki stað í húsi Hæstaréttar eða á öðrum stað sem helgaður er réttar-