Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Blaðsíða 53

Þ j ó ð a r s á l i n í k j ö l fa r f j á r m á l a h r u n s
TMM 2013 · 4 53
með öðrum orðum við að greina og stuðla að reglu og skipan þar sem óreiða
ríkir, benda á tilgang í aðstæðum sem virðast marklausar og greina vit eða
merkingarbært samhengi við kringumstæður sem fljótt á litið virðast viti
firrtar. Hér er um þá viðleitni að ræða að koma auga á og stuðla að von þar
sem vonleysi hefur tekið yfirhönd. Í þessu sambandi geta grísku hugtökin
kaos (óreiða, skipulagsleysi) og kosmos (skipan, skipulag, skipulegur heimur)
komið að gagni. Jafnvel má lýsa einu af hlutverkum guðfræðinnar svo að það
sé að stuðla að því að kosmískt eða skipulegt ástand komist á þar sem kaótískt
ástand er til staðar og er þá litið svo á að mannlegt líf og velferð sé helst
tryggt þar sem einhver skiljanleg eða a.m.k. skynjanleg skipan ríkir. Hér má
benda á að sköpunarhugsun hinnar hebresku Biblíu (Gamla testamentisins)
kemur einkum fram í að við sköpunina hafi regla tekið við af óreglu, kos-
mos komist á í stað kaos. Andstæður sköpunarhugsunarinnar eru þannig
ekki fyrst og fremst hið algera tóm og hinn efnislegi heimur heldur óreiða
og skipan.5 Sköpunarathöfnin felst þannig ekki í að kalla allt fram úr engu
heldur kalla hinn merkingarþrungna heim fram úr óreiðunni t.d. með því
að gefa fyrirbærum heimsins nöfn og gera þau þannig merkingarbær í vits-
munalegri orðræðu.6 Af þessum sökum má líta svo á að guðfræði hafi ýmis
verkfæri yfir að ráða sem geri henni kleift að vinna úr óreiðuástandi á borð
við það sem upp kom í kjölfar Hrunsins 2008.
Helstu verkfæri guðfræðinnar almennt og yfirleitt eru sú stórsaga sem
finna má í Biblíunni frá fyrstu bók hennar, Genesis (Fyrsta Mósebók) eða
bókinni um upphafið til lokaritsins, Apokalypsis (Opinberunarbók Jóh.)
sem fjallar um endalok tímanna eða hinn efsta dag. Innan þessarar stórsögu
er síðan að finna fjölmargar lykilsögur sem notaðar hafa verið frá alda öðli
til að varpa ljósi á aðstæður í mannlegri sögu hvort sem um er að ræða ein-
staklinga eða heil samfélög.
Þá má benda á trúarjátningar kristninnar sem guðfræðin vinnur með
og/eða lykilþemu sem af þeim verða dregin einkum á sviði trúfræði og sið-
fræði. Skylt þessum lykilstöðum sem kalla má loci communes með tilvísun
til titilsins á einu þekktasta trúfræðiriti lútherskrar trúarhefðar eru lykil-
hugtök sem notuð eru við guðfræðilega greiningu.7 Þegar hafa tvö slík verið
kynnt til sögunnar þar sem eru kosmos og kaos. Við þá upptalningu má bæta
syndar-hugtakinu sem fyrr eða síðar skýtur upp kollinum í guðfræðilegri
orðræðu (sjá síðar). Við guðfræðilega greiningu á Hruninu 2008 má einnig
benda á gríska hugtakið kairos sem notað er um tíma en þó í allt annarri
merkingu en krónos sem er það orð sem almennt er viðhaft um tímann á
grísku. Krónos merkir þann tíma sem líður og er mældur með klukku eða
dagatali og er notaður til að raða atburðum upp í „krónólógíska“ atburðarás
eða á tímalínu. Kairos merkir ögurstundu til ills eða góðs, tíma sem kann að
virðast standa í stað öfugt við krónos sem alltaf streymir endalaust áfram.
Þegar þjóðin heyrði dagskrá útvarps og sjónvarps rofna og forsætisráðherra
flytja ávarp er lauk með orðunum „Guð blessi Ísland!“ síðdegis 6. október