Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Blaðsíða 7

M a r g r a h e i m a s ý n
TMM 2013 · 4 7
ekki endilega í sagnfræðilegum staðreyndum. Nú á dögum hlýtur gildi
þeirra fyrst og fremst að liggja í frásagnarlistinni. Það má vera að menn séu
hættir að trúa á þær sem heilagan sannleik en það fellur aldrei skuggi á þá
miklu skáldskaparlist sem sögurnar geyma. Hún er hrein og svikalaus.
Fyrir okkur sem skrifum á íslensku og vinnum með íslenskt mál er ekki
ónýtt að eiga slíkan bakhjarl þegar við þurfum að minna okkur á góðan
stíl og ómengaða frásagnargleði. Höfundar sagnanna kunnu að greina frá
atburðum og segja frá á þann hátt að við sem sinnum ritstörfum í dag erum
ennþá að læra af þeim. Í þeim leynist sú skáldskaparlist sem engin ritlistar-
námskeið geta skákað. Þær kenna okkur að fara sparlega með orðin og að
hvert orð skiptir máli og að ein vel samin setning getur geymt í sér meiri
sannleika en finna má í þykkum bókum. Þær kenna okkur að tyggja ekki
hlutina ofan í lesandann heldur segja frá því sem máli skiptir og halda áfram
með söguna og gæta þess að fara ekki út í langorðar predikanir. Þær eru eins
fjölbreytilegar og þær eru margar. Sumar eru hetjusögur og sumar hreinar og
beinar glæpasögur (í Gísla sögu Súrssonar gengur fjöldamorðingi laus sem
drepur alla sem sofa hjá systur hans!) en fyrst og fremst eru þær skemmti-
legar frásagnir með líflegri persónusköpun, spennandi sviðsetningum og
samtölum og tilsvörum sem ennþá lifa í því sem við segjum og gerum. Þær
eru ástarsögur og hefndarsögur og fjölskyldusögur og sögur um svik og
vígaferli með ofsafengnum bardagalýsingum og ólíkt því sem nú tíðkast voru
höfundar þeirra óhræddir við að gera skúrkana að hetjum. Höfundar þeirra
kunnu einnig að notfæra sér list hins ósagða. Að notfæra sér þögnina sem
allur góður skáldskapur hvílir á. Það sem gefið er í skyn en aldrei sagt berum
orðum. Þeir skilja eftir spurningar sem við þurfum sjálf að leysa úr vegna
þess að textinn fyrir augum okkar segir aðeins hálfa sögu, tælir lesandann
áfram og skilur eftir með sitt eigið hyggjuvit og innsæi og ímyndunarafl til
þess að ráða í orðin. Við erum enn í dag að reyna að leysa úr þeim. Tilsvörin
og orðheppnin hafa lifað með þjóðinni. Nú þykir upphefð í því að kallast
frasasmiður og vera frasakóngur, ef ég skil það rétt. Gaman er að benda á
að hvergi er að finna meiri og betri frasasmiði en sagnahöfundana gömlu.
Við, sem höfum fengið það hlutverk í hendur undanfarin ár, með vaxandi
útgáfu á íslenskum bókum erlendis, að standa fyrir svörum um íslenskar
bókmenntir, kynna þær erlendum lesendum og tala um þær á bókamessum
og í fjölmiðlum, erum einatt spurð um þennan mikla bókmenntaáhuga sem
sagt er að ríki hér uppi á Íslandi. Um alla þessa gríðarlegu bókaútgáfu sem
hér er stunduð. Hvernig við getum gefið út átta hundruð nýja bókatitla á
hverju ári. Um allan þann mikla lestraráhuga sem hlýtur að knýja þessa
ógnar vél áfram. Um alla þá sem skrifa þessar bækur. Af hverju eru svona
margir rithöfundar og skáld og tónlistarmenn og kvikmyndagerðarmenn
og myndlistarmenn og allskonar listamenn í þessu litla landi? Af hverju fær
þetta fólk sér ekki bara vinnu? Og maður veit ekkert hvað maður á að segja
vegna þess að frá okkar sjónarhóli er þetta sjálfsagður hluti af tilverunni.