Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Blaðsíða 11

TMM 2014 · 3 11
„ A l l a r g ó ð a r b æ k u r f j a l l a u m …“
„Flórens við Elbe“,
fyrir löngu
sem bandarískur landgönguliði
hors de combat
eða stríðsfangi
og lifði til frásagnar um hana.
Þetta er skáldsaga nokkuð í
skeyta- og geðklofastíl sagna
á plánetunni Tralfamadore, þaðan
sem flugdiskarnir koma.
Friður.12
Strax frá upphafi er lesandanum því ljóst að nálgun Vonneguts á efniviðinn
er óvenjuleg og skondin um leið og efniviðurinn er mjög alvarlegur. Fyrsti
undirtitill Sláturhúss fimm, Barnakrossferðin, vísar þá í ungan aldur margra
hermanna stríðsins en Barnakrossferðin er þekkt úr sagnfræðilegum
heimildum og átti sér stað árið 1212 eða 1213, þegar tveir munkar fengu þá
hugmynd í kollinn að safna her barna í Þýskalandi og Frakklandi og selja þau
í þrældóm til Norður-Afríku. Börnunum var sagt, að sögn Vonneguts, að þau
væru að fara að frelsa Palestínu frá múslimum – sem þótti þá vera æskilegt
og jafnvel mjög sniðugt. Og hermir Vonnegut upp á Innocentíus þriðja páfa,
sem hélt líkt og börnin að ferðinni væri heitið til Palestínu, að hann hafi
orðið frá sér numinn af hrifningu á tiltæki munkanna og sagt: „Þessi börn
vaka, meðan vér sofum!“13 En raunveruleikinn var annar og helmingur
barnanna drukknaði á leiðinni til Norður-Afríku – hinn helmingurinn var
seldur í þrældóm eins og ráðlagt var.14 „Þessi börn vaka, meðan vér sofum,“
var því svo sannarlega ekki ofsögum sagt.
Síðari undirtitillinn sem Vonnegut velur bókinni er Skyldudans við dauð­
ann. Hann minnir okkur ekki aðeins á þann dauðadóm sem vofir yfir hverju
okkar, heldur einnig á herskylduna sem karlmenn af kynslóð Vonneguts
þurftu að sinna með góðu eða illu. Að deyða eða verða drepnir og allt það.
Þá er gaman að velta fyrir sér, hvernig það megi vera, að á þessum tutt-
ugu og þremur árum sem Vonnegut vann í bókinni um Dresden, hafi
hann ekki fundið aðra nálgun á efniviðinn en skondna nálgun, og allt
að því vísindaskáldsögulega, þegar hermaðurinn Billy Pilgrim upplifir
seinni heimsstyrjöldina og brottnám af völdum geimvera í sömu köflum
bókarinnar. Eftirfarandi spurning kviknar: Er í lagi að blanda saman slíkri
„vitleysu“ við sannsögulega atburði sem eru auk þess svo hryllilegir? Sjálfur
virðist Vonnegut hafa svarið við þessari spurningu á reiðum höndum, en
eftir honum er haft:
Brandarar geta verið göfugir. Hláturinn er alveg jafn heiðvirður og tárin. Hvort
tveggja, hláturinn og tárin, sprettur fram þegar við erum örvingluð og úrvinda og
sjáum engan tilgang í frekari hugsunum eða viðleitni. Ég kýs að hlæja því það krefst