Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Blaðsíða 133

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2014 · 3 133
bók Þórs sem mikilvægt framlag til end-
urmats á listhandverki fyrri tíma, ekki
síst mikilvægum vaxtarbroddum sjón-
listarinnar á 19. öld, sem að ósekju hafa
verið allt of lengi í skugga akademískrar
myndlistar, málverksins og höggmynd-
arinnar.
Guðbjörn Sigurmundsson
Maðurinn
og jörðin
Þorsteinn frá Hamri: Skessukatlar. Mál og
menning 2013.
Þorsteinn frá Hamri hefur átt sér trygg-
an lesendahóp í rösklega hálfa öld, rúm
55 ár eru liðin frá því hans fyrsta bók Í
svörtum kufli kom út árið 1958 þegar
hann var aðeins tvítugur að aldri, og
vakti þegar mikla athygli fyrir óvenju
þroskað verk. Æ síðan hafa lesendur
getað sótt til hans djúpan skáldskap, þar
sem skáldið bregst af heilindum og
alvöru við tíðindum aldarinnar . Frum-
samdar ljóðabækur hans eru nú orðnar
tuttugu talsins og er Skessukatlar sú
nýjasta. Nafn bókarinnar er sótt í jarð-
fræðimyndanir en skessukatlar eru
holur í bergi sem myndast við að stein-
hnullungar þyrlast í hringiðu. Kraftar
náttúrunnar eru í þjóðtrúnni kenndir
við skessur og þetta nýtir skáldið sér og
velur bók sinni lýsandi nafn sem er
hæfilega torrætt eins og reyndar allur
skáldskapur Þorsteins þar sem sjaldan
er allt sem sýnist. Ljóð hans standa föst-
um fótum í íslenskri hefð og sögu en þá
er bara hálf sagan sögð því ljóðin eru
jafnframt tjáning og andóf nútíma-
manns við áraun tímans. Þar er margt
mótdrægt og öfugsnúið eins og kemur
glögglega fram í síðustu bókum skálds-
ins Allt kom það nær 2008 og Hvert orð
er atvik 2011. Skessukatlar er ekki jafn
pólitísk bók og þær, meira er hér um
ljóð sem bera vitni um glímu ljóðmæl-
andans við sjálfan sig og tímann. Mörg
ljóðanna fjalla um hverfulleikann, hin
óumflýjanlegu endalok mannlegs lífs og
þá ógn sem steðjar að jörðinni. Skáldið
beinir sjónum sínum inn á við og veltir
fyrir sér merkingu mannlegrar tilveru
frá ýmsum hliðum og varpar á hana
skáldlegu ljósi. Eins og nafn bókarinnar
gefur til kynna er jörðin skáldinu hug-
leikin í þessari bók og þeir kraftar sem á
hana orka.
Dæmi um vangaveltur skáldsins um
viðleitni mannsins á jörðinni er ljóðið
„Landkönnuðir“:
Að hörfa til baka
er huganum einum fært
og við sem áttum í vonum
auglýsta, ylvolga svefnskóga
horfum, stjarfir
í núinu, fram af nöf,
á brimrótið stíga
hærra upp hamrana!
Of heitt,
of kalt …
Svo lýstur okkur sem leiftur
allt sem var rannsakað, rætt í þaula,
mulið til mergjar
og vitað:
Jörð og maður,
loft, lögur og tími.
Hér er mikið sagt í fáum, meitluðum
ljóðlínum. Ljóðið hnitast um niðurstöð-
una í lokalínunum þar sem höfuðskepn-
urnar koma við sögu nema í stað eldsins
kemur tíminn. Það er ógerlegt að snúa
við nema í huganum og þeir náðugu