Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Blaðsíða 122

D ó m a r u m b æ k u r
122 TMM 2014 · 3
höfundar sem er annálaður fyrir orð-
kynngi sína og auðugt málsnið. En þegar
slík hleðsla í orðfæri safnast upp án aug-
ljóss tilgangs hvað tíðaranda, sögusvið,
framvindu eða hugmyndafræði varðar
verður hún til þess að draga úr áhrifa-
mætti verksins sem heildar.
Fiskarnir hafa enga fætur fjallar um
mörg helstu mál samtíma okkar, hvort
heldur sem er innan lands eða utan.
Þrátt fyrir góða spretti og skemmtilega
uppbyggingu verksins tekst ekki að gera
neinu þessara mála viðunandi skil.
Verkið varpar hvorki nýju ljósi á
umræðuna né skerpir sjónarhornið á
það almenna sem lesandi veit fyrir. Boð-
skapur verksins er einkum sá að listin
komi okkur til bjargar, hún varnar því
„að við klofnum,“ eins og aðalsöguhetj-
an Ari skrifar sjálfur í formála að bók
frænda síns, það sem varnar því að við
„rifnum í sundur, verðum að ógæfu,
vætlandi sári eða hreinni grimmd, er
skáldskapurinn, tónlistin: Listin. Í senn
fyrirgefning og réttlæting á tilveru
okkar, í senn leit og ögrun, ásökun og
öskur, og ástæða þess að okkur tekst,
þrátt fyrir ósamrýmanlegar andstæður
innra með hverri manneskju, að lifa án
þess að brjálast, án þess að rifna í sund-
ur, verða að sári, ógæfu, byssu.“ Listin er
sem sagt að mati Ara: „Ástæða þess að
maðurinn getur þrátt fyrir allt, fyrirgef-
ið sjálfum sér það að vera manneskja“
(bls. 61). Sjórinn, eða öllu heldur lífsins
ólgusjór, er í þessu verki hið dæmigerða
tákn undirmeðvitundarinnar, hann er
það sem mótaði forfeður Ara og raunar
flestalla í Keflavík sömuleiðis. Sjórinn er
jafnframt það dýpi sem enginn getur
fótað sig á svo fiskarnir þurfa enga fætur
(bls. 312). Eða með öðrum orðum;
umhverfið er stærsta mótunaraflið; um
leið og maður gerir sér grein fyrir því er
hálfur sigur unninn og það er veganesti
Ara inn í framtíðina við sögulok.
Jón Kalman Stefánsson er án efa einn
hæfileikaríkasti rithöfundur Íslands um
þessar mundir og nýtur almannahylli
sem slíkur. Honum tekst þó ekki alltaf
jafn vel upp og þessi síðasta skáldsaga
hans ber þess nokkur merki. Þótt það sé
vitanlega engra annarra en höfunda
sjálfra að greina hvenær ritverk þeirra
eru fullunnin, þá er erfitt að verjast
þeirri hugsun að meiri ígrundun og
úrvinnsla hefði í þessu tilfelli skilað
sterkari skáldsögu, ferskari hugsun og
skarpari ádeilu.
Úlfhildur Dagsdóttir
„Það súgar milli
heima“: Kvikar
myndir, skuggar
og sjóðheitur
sýningarklefi
Sjón: Mánasteinn: Drengurinn sem aldrei
var til, Forlagið 2013
Hún er ekki mikil að umfangi, nóvellan
Mánasteinn, sem ber undirtitilinn
Drengurinn sem aldrei var til (2013).
Innan hvítra spjaldanna rúmast þó ansi
margt, kynvilla og framúrstefna, full-
veldi og plága, kvikmyndir og heims-
styrjöld. Að auki eru ólík svið felld
saman líkt og þegar samkynhneigð lýst-
ur saman við fullveldið og framúrstefnu
við íslenskt samfélag árið 1918. Enn-
fremur má skoða söguna í ljósi höfund-
arverks Sjóns: sagan sameinar framúr-
stefnuleg einkenni á fyrstu verkum
hans, Stálnótt (1987) og Engli, pípuhatti