Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Blaðsíða 118

118 TMM 2014 · 3
Fríða Björk Ingvarsdóttir
Íslensk innanmein
Jón Kalman Stefánsson: Fiskarnir hafa
enga fætur, Bjartur 2013
Fiskarnir hafa enga fætur, skáldsaga
Jóns Kalmans Stefánssonar, sem hlaut
mikið lof á síðustu bókavertíð, kemur
dyggustu lesendum hans líklega kunn-
uglega fyrir sjónir. Efnistökin og ekki
síst málfarið er náskylt því sem helst
styrkti rómaðan þríleik hans um líf
fólks til sjávar og sveita um aldamótin
þar síðustu. Viðfangsefni þessa nýja
verks er þó fyrst og fremst samtíminn.
Ytri ramminn er mjög knappur, ekki
nema dagstund, en innri tími sögunnar
er mun rýmri, þar sem í aðra röndina er
um einskonar ættarsögu að ræða og for-
tíðinni er teflt fram til þess að ljá sögu-
sviðinu samhengi og draga fram orsakir
og afleiðingar í mannlegu hátterni.
Aðalsögupersónan, útgefandinn og
skáldið Ari, er á heimleið til að sinna
föður sínum sem virðist vera dauðvona.
Forsagan um uppruna Ara og æviferil
fram að þessari heimkomu er rakin með
brotakenndum hætti af alvitrum sögu-
manni, en einnig með afturliti til ævi-
skeiða forfeðra hans og formæðra á
Austurlandi, sér í lagi afa hans og
ömmu, Odds og Margrétar. Verkið
fjallar um íslenskt alþýðufólk. Ari á
ættir að rekja til sjómanna, faðir hans er
múrari, en móðir hans sem lést fyrir
aldur fram og „breyttist í fjarveru“ (bls.
23) bjó yfir listrænum streng líkt og
hann sjálfur, Margrét amma og reyndar
fleiri konur í ættboga Ara. Eins og geng-
ur hefur lítið orðið úr listrænu framlagi
þessara kvenna – höfundurinn dregur
fram hefðbundnar ástæður fyrir því
sem ríma við það sem við þekkjum af
reynsluheimi þeirra í gegnum árhundr-
uðin.
Ari hefur í uppvexti sínum og lífi
mótast mjög af dauða móður sinnar.
Enda breyttist hún ekki einungis í „fjar-
veru“ við dauða sinn eins og fyrr var
getið heldur í „svarthol. Breyttist í sár
sem aldrei var rætt: Sár sem aldrei er
rætt, aldrei hlúð að, verður með tíman-
um að ólæknanlegu innanmeini“ (bls.
23). Leiða má líkur að því að heimkoma
Ara snúist um að hlú loks að slíkum
sárum, ekki bara hans eigin heldur
einnig fjölskyldunnar allrar, ekki síst
barna hans sem hann hefur átt í minna
sambandi við en hann hefði viljað eftir
að hann brást eiginkonu sinni þannig að
það leiddi til skilnaðar. Svo virðist sem
hann vilji græða „innanmeinin“; forðast
það að líkjast sínum eigin föður, vera
afskiptalaus og kaldur líkt og hann.
Mestalla söguna er Ari í f lugvél frá
Kaupmannahöfn og nálgast óðum
Keflavík. Hann er í einskonar limbói,
hvorki þar né hér. Þessi óræða staðsetn-
ing, eða millibilsástand, veitir sögu-
manni og Ara sjálfum tækifæri til að
rifja upp og rekja söguna út og suður; til
fortíðar, uppvaxtar og sameiginlegra
minninga. Sá hængur er hins vegar á að
þessi frásagnarmáti verður einnig til
þess að sagan sjálf lendir í fullmiklu
limbói og skortir skýran fókus.
Helsta sögusvið verksins er Keflavík,
bærinn sem samkvæmt Fiskarnir hafa
enga fætur átti sér tæpast viðreisnar von
fyrr en Varnarliðið kom til sögunnar
með straumum og stefnum bandarískra
D ó m a r u m b æ k u r