Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Blaðsíða 16

B r y n d í s B j ö r g v i n s d ó t t i r
16 TMM 2014 · 3
hans og ógæfu og svipleg endalok. Og þegar litið er til uppbyggingar og
framvindu sagna hefur það óþægileg áhrif á okkur. Við sættum okkur
sjaldnast við að sögur séu svo endasleppar og endi svona illa! Og spyrjum
sjálf okkur í kjölfarið: Hvað er hægt að gera? Er til einhver lausn á þessu
vandamáli? Möguleiki á öðrum endalokum?33
En þá má einnig spyrja: Hvers vegna er hin melankólíska sorg svona eftir-
sóknarverð og vinsæl (sjálf hrífst ég af henni)? Af hverju sækjum við í hana?
Af hverju leita sagnamenn eða listamenn sífellt til sorglegra atburða úr for-
tíðinni? Endurspeglar melankólían okkar eigið ástand? Leitum við til hennar
til þess að fá samanburð, til þess að spegla okkur sjálf og okkar eigin tilvist
í heiminum í gæfu og ógæfu þeirra sem á undan hafa farið? Sjálfur virðist
Cobain hafa velt spurningum eins og þessum fyrir sér, en hann skrifaði í
dagbók sína rúmlega tvítugur: „Thanks for the tragedy. I need it for my art.“34
Tilvitnunin minnir reyndar á aðra enn frægari tilvitnun sem hefur verið
eignuð mörgum, og kvikmyndagerðarmaðurinn Woody Allen tók meðal
annars fyrir í myndinni Crimes and Misdemenours frá árinu 1989: „Comedy
is tragedy plus time.“35 Báðar þessar tilvitnanir, þótt skilaboð þeirra séu ólík,
minna okkur á áhrifamátt ógæfunnar í hverskonar listsköpun – hvernig hún
snertir við okkur.
Í bókinni Sjóræninginn, eftir Jón Gnarr, stendur:
Dauðinn hefur þrjú stig. Fyrst er það hinn líkamlegi dauði sem verður þegar hjartað
hættir að slá. Annað stigið er í kistulagningunni þegar vinir og aðstandendur sjá
hinn dauða í síðasta sinn. Þriðja og síðasta stig dauðans er svo þegar einhver nefnir
nafn þess látna í síðasta skiptið.36
Hér má segja að Jón Gnarr lýsi þeirri tilfinningu sem ég hef bæði gagnvart
Ingimar og Kurt Cobain (ég þekkti hvorugan, og hver veit, hefði ég kynnst
þeim persónulega, hvort þeir hefðu þá farið gríðarlega í taugarnar á mér!).
Og fleirum sem horfnir eru af sjónarsviðinu. Í Hafnfirðingabrandaranum
ætti þessi tilfinning að vera greinanleg, að minnsta kosti þeim sem leita að
þessum vísbendingum og eins er bókin skrifuð af þessum drifkrafti sem
Jón Gnarr bendir óbeint á: Lönguninni til að nefna hina látnu á nafn svo
minning þeirra megi lifa. Og lýsa því horfna en eftirminnilega, sem er tíundi
áratugurinn og unglingsárin, og þessir látnu ættingjar úr föðurfjölskyldunni
sem hafa lifað áfram í pabba.
Andlegir kvillar og IBS
Kurt Cobain var þunglyndur (eða bi-polar) og fullur af sjálfshatri, ef eitt-
hvað er að marka setningar sem hann skrifaði niður aftur og aftur, eins og:
„I hate myself and I want to die.“37 Hann upplifði einnig sjálfan sig á skjön
við annað fólk. Í viðtölum sem tekin voru við Kurt kemur nánast alltaf fram
að hann hafi notað eiturlyf. En í viðtölunum minnist hann gjarnan líka á