Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Blaðsíða 126

D ó m a r u m b æ k u r
126 TMM 2014 · 3
sögu þegar hann lýsir upplifun Mána
Steins af plágunni:
Eitthvert stjórnlaust afl hefur tekið land,
eitthvað sögulegt er í þann veginn að ger-
ast í Reykjavík á sama tíma og það gerist
úti í hinni stóru veröld. Hvíta tjaldið
hefur rofnað, það súgar milli heima. (35)
Seinna, eftir að hann hefur sjálfur lifað
af pláguna og óráðsdrauma hennar, ger-
ist hann aðstoðarmaður læknisins Gari-
balda Árnasonar og fer um bæinn að
hlú að sjúkum og hirða lík. „Hversu
ömurleg sem aðkoman er bregður
drengurinn ekki svip. Dagana níu fellur
varla orð af vörum hans. Reykjavík
hefur í fyrsta sinn tekið á sig mynd sem
speglar innra líf hans. Og því mun hann
engum trúa fyrir“ (85).
Rof hvíta tjaldsins birtist á ýmsan
hátt í verkinu, en eins og áður segir ein-
kennist bókin af margháttuðum sam-
slætti andstæðra hluta, sem minna um
margt á samklippitækni (montage)
kvikmyndarinnar (og annarra lista,
súrrealistar voru sérstaklega gefnir fyrir
samklipp af ýmsu tagi). Sem dæmi má
nefna að miðstöð aðhlynningar er Mið-
bæjarskólinn, sem hefur verið dubbaður
upp sem bráðabirgðasjúkrahús, en er í
raun „allt í senn, munaðarleysingjahæli
og sjúkrahús, vitfirringahæli og líkhús“
(74). Þegar Máni Steinn kemur þangað
rifjast upp fyrir honum skóladagar sem
einkenndust af því að hann var utan-
veltu – að eigin vali, „það var hann sem
afþakkaði að taka þátt í leikjum
barnanna áður en þeim gafst tækifæri á
að skilja hann út undan“ (75). Og líkt og
þegar hann var nemandi við skólann
stendur drengurinn utan þess hrikalega
sjónarspils sem fram fer á þessu farsótt-
arheimili, vinnur sína vinnu þögull eins
og áður segir. Hér lýstur á látlausan hátt
saman ungviði, menntun og vonum
annars vegar og sjúkleika, dauða og
vonleysi hins vegar. Það sem sameinar
þetta er drengur sem stendur utan við
þetta allt.
Enn kemur kvikmyndin við sögu og
fellir saman ólíka heima þegar plágunni
fer að linna, en samkvæmt doktor Gari-
balda er kvikmyndin í sjálfu sér plága.
Reyndar er hún andleg plága með greini-
legum kynferðislegum tilvísunum en
það sem doktorinn hefur mestar áhyggj-
ur af er blætisgildi kvikmyndarinnar,
það að áhorfandinn getur starað óhikað
á fólk, hlutgerft líkama þess og kallar
þannig fram „pervertion“ (91). Þetta er
augljóst áhyggjuefni og enn á ný má
greina samhengi milli kvikmyndar og
hins kynlega, þeirrar kynhneigðar sem
er ekki bara bönnuð heldur einfaldlega
‚ekki til‘. Og má því að sjálfsögðu ekki
sýna, né hætta á að kalla fram á neinn
hátt. Hér er augljóslega verið að vísa til
nýjustu kenninga innan sálfræðinnar í
byrjun 20. aldar en seinna átti frum-
kvöðull sálgreiningarinnar, Sigmund
Freud, eftir að skrifa frægar greinar um
blæti. Súrrealistar hrifust mjög af sál-
greiningunni og töldu hana tilvalið tæki
til að kafa ofan í (sködduð) sálardjúp
með það að markmiði að draga fram
óvæntar hliðskipanir og straumrof. Þess
má ennfremur geta að súrrealistar gerðu
beinlínis út á blæti, eins og birtist vel í
ljósmyndum Man Ray.
En doktorinn óttast ekki bara tæling-
armátt kvikmyndarinnar, hann bendir á
hættuna á smiti innan kvikmynda-
húsanna. Því er það að þau Máni og Sóla
fara „um Gamla og Nýja Bíó og kveikja
þar klórgas í sýningarsölunum eftir leið-
sögn læknisins“:4
Svartklædd frá toppi til táar, með svartar
grisjur fyrir vitum og dökk hlífðar-
gleraugu fyrir augum láta þau saltsýru
drjúpa í klórkalkblöndu í leirkrúsum sem
þau hafa komið fyrir hér og hvar milli
sætanna.