Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Síða 16

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
16 TMM 2017 · 2
greinin fjalli að mestu um gatnakerfi og torg, má sjá glitta í þræði úr öðru
efni vefast saman við textann. Það má til dæmis greina vissa nánd við höf-
undinn. Textinn verður persónulegur upp að vissu marki. Þetta er markvert
fyrir þær sakir að það er aðeins í tilfellum sem þessum að áhugamenn um
Guðjón Samúelsson fá tækifæri til þess að sjá hann frá öðrum bæjardyrum
en þeim sem Jónas frá Hriflu hefur opnað fyrir okkur.21 Guðjón hættir á
vissum punkti að halda fram bláköldum staðreyndum sem snúa eingöngu að
fræðunum og miðlar eigin reynsluheimi til lesanda. Það koma fyrir stuttar
rispur sem enda á upphrópunum, þar sem hann segir t.d. „Það er ekki svo
að skilja, að jeg vilji ekki hafa skemmtigarð. Öðru nær!“ – eða kaflar þar sem
hann talar í angurværum tón um börn að leik á skítugum strætum: „Eru
göturnar, eins óhreinar og þær eru, sá eini staður, sem börnin geta verið á“.22
Þessi innskot sýna að umfjöllunarefnið stendur höfundi greinarinnar nærri.
Hann leyfir sér jafnvel að verða rómantískur á köflum og talar um leikvellina
sem hann vill byggja börnunum þar sem eru bekkir „rólutrje og hús, sem
hægt er að fá í mjólk og kökur“.23
Það væri yfirsjón af hálfu lesanda að tengja þessi innskot alfarið við hinn
unga hugsjónamann sem eigi eftir að láta lífið og reynsluna beygja sig í átt að
jarðbundnari hugðarefnum. Þessi tilhneiging til þess að fabúlera í skrifum
átti nefnilega eftir að fylgja Guðjóni alla tíð og tengdist eflaust óbifandi trú
hans á mætti umhverfisins til þess að eiga ítök í lífi einstaklinga. Það mætti
jafnvel segja að útópían hafi sótt í sig veðrið fremur en dalað eftir því sem
á leið. Hugleiðingar Guðjóns í þessa veru eru til að mynda áberandi í grein
sem hann ritar í Tímann árið 1934. Þar talar hann um möguleg samyrkjubú
á landsbyggðinni. Hugmyndin virkar eins og jafngildi háborgarinnar sem
átti að rísa á Skólavörðuholtinu, nema á forsendum dreifbýlisins. Guðjón
fer ítarlega í saumana á kostnaði við slíkar aðgerðir, skipulag, stjórnarhætti
og mögulegar staðsetningar. Rómantíkin er heldur ekki langt undan þegar
hann sér fyrirmyndarsamfélag drauma sinna rísa af skissubókinni.24
Auk hins heilbrigða lífs, sem fylgir því að búa í vönduðum, upphituðum húsum,
með ýmsum nýtízku þægindum, myndi allur heimilisbragur á hverju búi breytast
vegna sambýlisins vði [svo] margar fjölskyldur á næstu bæjum. Börnin fengi [svo]
tækifæri til að leika sér saman. Auðveldara yrði um alla kennslu fyrir hina upp-
vaxandi æsku. Unga fólkið myndi stofna félagsskap til íþróttaiðkana, skíðaferða og
sleða á vetrum, en ferðalaga á sumrum. Á veturna myndi verða komið á skemmt-
unum fyrir alla búendur sambýlis, þar sem lesnar yrðu upp sögur og erindi flutt,
en unga fólkið stigi dans á eftir. Gamla fólkið myndi leita hvert annars félagsskapar
og minnast fornra daga og sveitabúskaparins, eins og hann var á þeirra uppvaxtar-
árum. En bóndi og húsfreyja myndu líta með velþóknun yfir byggðarlagið og horfa
með trausti og gleði til framtíðar.25
Ráða má af fyrrnefndri grein úr Lögrjettu að Guðjón lifi í þeirri vissu að
umhverfi og skipulag geti ekki eingöngu verið mikilvægt þegar hugað er að
þjóðarbúskapnum heldur megi haga málum svo að það sé mannbætandi í