Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Side 20

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
20 TMM 2017 · 2
mönnum“ því oft vildu umræður um þessi málefni verða „óviðfeldnar“.54
Hún tekur svo fram að Guðjóni Samúelssyni skuli veittar 600 kr. í námsstyrk
„hvort árið“ sem hann á eftir af námi sínu.55 Það er því ekki útilokað að hvati
fyrstu tilraunar til þess að skrifa fræðilega um skipulagsmál hafi jafnframt
verið að forða sultarólinni frá öðru gati.
Það ber að gefa sérstakan gaum að þessum orðum Sveins: „Jeg hugsa
mjer, að ástæðurnar á móti styrknum hafi verið eitthvað á þá leið, að landið
þarfnist ekki byggingafróðra manna, alt þar að lútandi sje í svo góðu lagi, að
það verði ekki bætt“. Einnig: „þá verða menn að líta svo á, að þinginu virðist
landbúspóstur þessi ekki styrks verður, eða byggingarnar hjer á landi svo
fullkomnar, að þar sje ekki um bót að ræða“. Sveinn var einn athafnamesti
byggingarmeistari bæjarins og hafði því nokkra vigt í umræðum um bygg-
ingarmál. Hann gat trútt um talað. Þessi hluti greinarinnar er í rauninni
argasta háð og harðorð gagnrýni á borgarstjórn sem að margra mati var að
láta bæinn drabbast niður áður en honum hafði verið hróflað upp.
Ekki er þar með sagt að fyrstu fræðilegu skrif um skipulagsmál á Íslandi
hafi einkum birst til þess að þrýsta á fjárlaganefnd – þótt vissulega væri hægt
að draga þá ályktun. Hitt er augljóst, að efni greinarinnar sýnir þann sess
sem húsnæðis- og skipulagsmál skipa innan stjórnmálanna þegar Guðjón fer
utan til náms. Hér var allt í ólestri.56
Sagt hefur verið að manngert umhverfi endurspegli gildismat þess sam-
félags sem skapaði það. Fyrir bragðið væri hægt að segja að byggingarlist
og borgarumhverfi feli, að vissu marki, í sér siðræna hlið – sem virðist falla
ágætlega að hugmyndakerfi Guðjóns. Ætti þá, að breyttu breytanda, ekki
að vera hægt að lesa nokkuð í byggingarlist þjóða um þau gildi sem eru í
hávegum höfð, að minnsta kosti þau gildi sem ríktu, eða töldust ákjósanleg,
þegar byggt var?
Reykjavík hefur um skeið verið mikilvæg í menningarþróunarlegum og
menningarsögulegum skilningi á Íslandi. Miðbær hennar ennfremur. Hann
er einn þeirra staða sem er efnisleg staðfesting á menningarsögu okkar og
leggur drjúgt af mörkum til að gera okkur að þjóð.57 Þá er spurning, fall-
ist maður á að manngert umhverfi endurspegli gildismat þess samfélags
sem skapaði það, hvort snúa megi fullyrðingunni á haus: Hvort samfélagið
endurspegli ekki – að lokum – gildismat þeirra bygginga sem eru reistar?
Ef hús fellur í borginni og það er enginn sem heyrir …
Í upphafi 20. aldarinnar var mikill framfarahugur í Íslendingum. Fólk flutti
unnvörpum úr sveitinni á mölina í leit að lífsgæðum. Reykjavík fór ört
vaxandi og stöðugt vantaði húsnæði. Landið „var kalt og veðrasamt og engar
menntastofnanir í listum eða verkfræðum gátu vísað veginn“.58 Berklar
voru landlægir, hreinlæti var ábótavant og bústaðir fólks ekki til þess hæfir
að ráða á þessu bót. Svo lítið var um byggingarefni að dæmi eru um að heil