Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 97

To l s t o j e ð a M a j a k o v s k i j
TMM 2017 · 2 97
kenni hinnar rússnesku „ideju“ og verður í túlkun Berdjajevs að einskonar
afskræm ingu á rússneskum messíanisma, rússneskri endurlausnarhugsjón.
Berdjajev leggur áherslu á það að þótt hin rússneska „ideja“ hafi í ýmsum
greinum sameinað róttæklinga sem íhaldsmenn hafi það mjög ráðið ferð hve
neikvæða afstöðu flest skáld og aðrir menntamenn hafi tekið til valdsins og
ríkisins. Einveldið bannar stjórnmálahreyfingar og það eykur mjög aðdrátt-
arafl hinna róttækustu kenninga um samfélagið. Stefnan er þar með tekin
á pólitíska byltingu. Berdjajev tengir þetta allt við trúarlega innviði rúss-
neskrar sálar sem þýði að Rússum sé eðlilegt að trúa á spásagnir um mikið
uppgjör og heimsslit, boða endalok hins gamla skipulags og hins gamla
hugarfars og endurfæðingu til nýs lífs. En við þetta fengust furðu margir
skrifandi menn nálægt aldamótunum 1900. Bæði þeir sem reyndu að vekja
kristindóminn til nýs lífs með því að virkja trúna í þágu félagslegs réttlætis
(eins og Berdjajev vildi sjálfur), sem og þeir sem boðuðu öreigabyltingu og
sveiuðu öllum trúarbrögðum eins og marxistar af ýmsu tagi. Á sama róli
voru meira að segja skáld symbólismans sem um þetta leyti er ríkjandi bók-
menntastefna, menn eins og Alexander Blok, skáld sem oftast virðast mjög
fjarri pólitískum deiluefnum dagsins en sáu þó fyrir sér innan tíðar mikið
uppgjör sem þeir í senn þrá og óttast. Því messíanisminn er ávallt í kallfæri
við bölsýna útmálun á fyrri afglöpum Rússa og myrkri sem yfir þeim grúfir
og einatt illum grun um að Rússland sé á harðferð til glötunar. Nálægt alda-
mótum yrkir Blok:
Blóðið svart í æðum ólmast
æðar þenur, öllum vörnum
undan ryður, okkur spáir
umskiptum og uppreisn slíkri
sem enginn áður sá né heyrði.
En þegar byltingin sjálf var byrjuð var það svo einmitt Alexander Blok sem
túlkar ætlunarverk hennar á þessa leið í grein sem hann nefndi „Mennta-
menn og bylting“ (Intelligentsija i revoljútsija):
„Hvað ætlast menn fyrir? Gera alla hluti nýja svo að okkar falska, óhreina
og leiðinlega líf verði réttlátt, hreint, glaðlegt og fagurt líf.“
Að sjálfsögðu voru ekki öll skáld full af svo bláeygri bjartsýni þegar til
byltingar kom. Einn þekktasti höfundur landsins, Ívan Búnin, sem flúði
land og byltingu í janúar 1920, var ekki í vafa um að það væri einmitt sú
fúla súpa sem mallaði í kötlum rússneskra bókmennta, ofurtrú á að öllu
þyrfti að breyta snarlega, trú á visku og gæsku alþýðu, sem hefði steypt
Rússum út í grimma byltingu sem öllu góðu tortímdi. Byltingu sem hann
hataði af heilum hug eins og hann lýsti í dagbók sinni sem hann gaf út í
París undir heitinu Hábölvaðir dagar (Okajannyje dni,1925). Þar segir Búnin
meðal annars við landa sína: Þið getið sjálfum ykkur um kennt, þið sem