Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Síða 140

U m s a g n i r u m b æ k u r
140 TMM 2017 · 2
ekki bara frumlegar hugmyndir sem
Andri Snær Magnason hefur fram að
færa sem höfundur, heldur ekki síður
þetta: að sjá skýra merkingu í einföldum
hlutum og atvikum og þora að setja
hana fram á beinskeyttan hátt, jafnvel
þó hann sé að skrifa fyrir fullorðna.
Einar Már Jónsson
Með teiknibólum
og þolinmæði
(og talsverðu
ímyndunarafli
líka)
Bergsveinn Birgisson. Leitin að svarta
víkingnum. Bjartur, 2016
Í húsi Klíó eru margar vistarverur. Ef
einhvern fýsir að gægjast þar inn, mæta
augunum undarlegar sýnir og sumar
með ólíkindum; á einum stað sitja menn
að tafli en skákmennirnir á borðinu eru
lifandi og berast á höggvopn, annars
staðar læðast vélmenni og stunda gagn-
kvæman vasaþjófnað með snöggum
handahreyfingum, á enn öðrum stað
liggja á borði bækur ritaðar á rykfallið
pergament en upp úr þeim rísa menn og
konur í alls kyns búningum og dansa
eftir tónum úr sjálfspilandi slaghörpu,
og þannig mætti lengi telja. Það þarf
Ganglera til að bera skyn á allar þessar
ótrúlegu sjónhverfingar. En í þessar
vistarverur sækja reyndar menn af hans
kyni, það eru sagnfræðingar, og reyna
að finna sér stað sem þeim hugnast, með
rúnum sem þeir gætu ráðið. Þeir velja
sér því sérstæðari ristur sem hugrekkið
er meira, og til að auðvelda þeim leitina
sendir Klíó þjóna sína, það eru sögu-
spekingar, til að vísa þeim veginn.
Inn í einni af þessum vistarverum
hefur Bergsveinn Birgisson komið sér
fyrir og sendi hann fyrir skömmu frá
sér afrakstur þeirrar dvalar í bók sem
nefnist Leitin að svarta víkingnum. Það
er ekki síst athyglisvert við bókina að
hún ber allvel með sér hvernig sú vistar-
vera var innréttuð, hvaða húsbúnað þar
var að finna, og hvaða þjónar Klíó blésu
honum í eyru. Á því byggist gildi henn-
ar ekki síst.
Í verki sínu vinnur Bergsveinn eftir
hugmyndum ýmissa söguspekinga sem
voru á kreiki í húsi Klíó á fyrri hluta
síðustu aldar (og stundum kenndir við
„Annálahreyfinguna“ svokölluðu í
Frakklandi), hvernig svo sem þeir hafa
blásið þeim hugmyndum sínum til hans,
hvort það hefur verið leynt eða ljóst, í
vöku eða draumi. Er til þess nokkur
dægradvöl gerandi að rifja þær upp í
stuttu máli, þótt þær hafi verið reifaðar
áður.
Þessir söguspekingar, sem voru um
leið sagnfræðingar, áttu í deilum við
eldri fræðimenn sem litu svo á að verk
sagnfræðings væri fólgið í því fyrst og
fremst að lesa heimildir fyrri alda með
aðferðir sögugagnrýninnar að leiðarljósi
– en þær höfðu þegar verið kerfis-
bundnar allítarlega – tína þannig upp
sögulegar „staðreyndir“ og síðan setja
þær fram í riti nokkurn veginn eins og
þær komu af skepnunni. Að þeirra dómi
voru þessar „staðreyndir“ nefnilega
þegar fólgnar í heimildunum, það þurfti
einungis að greina þær frá öðru.
Þetta viðhorf fannst söguspekingun-
um ekki aðeins rangt heldur og ein-
feldningslegt og þeir settu fram kenn-
ingar sínar gegn þeim. Þeir litu svo á að