Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Síða 55

Á k a f i í s n j ó
TMM 2016 · 4 55
ræða. Eða hvað? Þýski fræðimaðurinn Theodor Adorno lét eitt sinn þau
orð falla að þótt kollegi hans Walter Benjamin hefði réttilega bent á dæmi-
sagnasniðið á textum Kafka, þá hefði „lykillinn“ að þessum dæmisögum
verið „numinn brott“ – og sá sem ætlaði að bjarga sér með því að búa til lykil
úr því brottnámi myndi einnig fara villur vegar. Í sömu ritgerð segir Adorno
að stærstu sagnaverk Kafka séu „leynilögreglusögur þar sem mistekst að
afhjúpa glæpamanninn“. Hvað er þá til bragðs að taka? Fyrsta reglan er sú,
segir Adorno, „að taka allt bókstaflega, að þekja ekkert með hugtökum sem
koma að ofan.“5
„Raddað myrkur“
Þótt kannski sé ástæða til efasemda um umfangsmiklar symbólskar eða
allegórískar útleggingar á textum Kafka, er vandséð hvernig við getum látið
við það sitja að lesa verkin „bókstaflega“ – og líkt og aðrir rýnendur reynist
Adorno breiða ákveðin hugtök „að ofan“ á þennan sagnaheim í túlkun sinni.
En Kafka er raunar skrefinu á undan Adorno í lyklapælingum, því að þýskt
heiti Hallarinnar, Das Schloß, merkir einnig skrá eða lás. Ekki nóg með það
heldur hefur Kafka í Höllinni sjálfur þakið sagnaheim sinn hulu – því að
snjóbreiða hvílir yfir öllu. Þessi snjóbreiða er tvíbent í sjálfri sér, eins og fram
kemur þegar K. fer á stúfana í birtu næsta dags:
Nú sá hann höllina hið efra þar sem hún blasti við með skýrum dráttum í tæru
loftinu og enn skýrar vegna snjóhulunnar sem lá yfir öllu, svo að öll form eignuðust
eftirmynd sína. Annars virtist mun minni snjór vera uppi á hæðinni en hér í þorp-
inu, þar sem K. þokaði sér áfram með engu minni erfiðismunum en á þjóðveginum
í gær. Hér náði snjórinn upp að gluggum smáhýsanna og fergði jafnframt hin lágu
þök, en uppi á hæðinni gnæfði allt frjálst og létt til himins, að minnsta kosti virtist
svo vera héðan að sjá. (15)
Snjórinn hylur margt og jafnvel fergir, en hann skerpir einnig vissa drætti
með „eftirmyndum“ sínum. En það sem virðist gnæfa „frjálst og létt“ hið efra
hefur hinsvegar áður verið rætt með fyrirvara í sögunni, því að K. hefur tjáð
vertinum í veitingahúsinu, þar sem hann fékk að gista, að hann sé ekki viss
hvort hann vilji búa í höllinni. „Ætti ég til dæmis að vinna hérna niðurfrá,
væri skynsamlegast að búa hérna líka. Auk þess óttast ég að lífið uppi í höll-
inni myndi ekki henta mér. Ég vil ætíð vera frjáls“ (13). Hér má heyra hinn
mikilvæga en óræða samslátt frelsis og byrjunar.
Hver er K. og hver miðlar okkur því sem textinn segir „bókstaflega“? Svo
aftur sé litið á upphafslínur sögunnar, þá vaknar strax sú kennd að á milli
K. og sögumanns sé einkennilegt bil. Hver sér hvað? Þarna er þorp en það er
„á kafi í snjó“; síðan er sjónum beint að því sem ekki sést í þoku og myrkri:
„hallarhæðin“ og „höllin stóra“. K. stendur lengi og horfir „upp í tómið sem
þar virtist vera“. Hefur K. enga hugmynd um hvað þarna er að sjá? Þegar