Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Page 71

L í f i ð o g d a u ð i n n
TMM 2016 · 4 71
almenningi og fyrir unglinga getur það orðið manndómsvígsla að horfast í
augu við dauðann, ekki síður en kynlífið. Fjölmargar unglingabækur taka
dauðann upp sem þema og aðalpersónan horfist þar gjarnan í augu við að
úr því að nánustu ættingjar geta dáið getur maður það sjálfur líka. Hug-
myndin um þroskasöguna gerir ráð fyrir línulaga lífi og þeirri líflínu lýkur
með dauða.11
Dauðinn í barna- og unglingabókum tengist oft þeirri uppgötvun að aðal-
persónan muni glata tengslum sínum við foreldra eða aðra ástvini. Sagan af
dauðanum verður því oft sagan af því hvernig einhver varð fullorðinn, sagði
skilið við bernskuna og steig inn í heim fullorðinna. Hér væri hægt að draga
fram mikinn aragrúa dæma, bæði um það hvernig frásögnin af dauðanum
kynnir okkur fyrir hugmyndinni um dauðleika okkar allra og skammlífi eða
hverfulleika – en einnig hið gagnstæða eða hvernig frásögnin getur lyft sér
yfir hið endanlega eins og Pétur Pan, afneitað dauðanum og boðað eilíft líf í
annarri og óáþreifanlegri veröld.
Unglingabókin Draugaslóð sækir, rétt eins og Drauga-Dísa, í sagnasjóð
þjóðarinnar, bæði í frásögnum, frásagnaraðferð og viðhorfi til dauðans.
Hún gerist að miklu leyti á fjallveginum Kili sem reimleikar hafa oft verið
tengdir við og þjóðsögur þaðan eru ofnar inn í frásögn Kristínar Helgu. Þar
gerast einnig nýjar sögur sem tengjast þeim gömlu efnislega og jafnframt
stígur nútímasagan yfir mörk hins raunsæislega, aðalpersónan fær vitranir í
draumi og skilaboð úr heimi látinna, raunveruleiki og fantasía renna saman
og dauðinn verður að eins konar kaflaskilum í sögu en ekki endir alls sem er
og lifendur og dauðir tengjast á ýmsa vegu. Sögurnar úr nútímanum þræða
líka slóðir drauganna vegna þess að þó að hver nútímamanneskja sé sérstök
er líf hennar að einhverju leyti líka endurtekning á lífi sem lifað hefur verið.
Í grein eftir Lesley D. Clement, sem jafnframt er formáli að greinasafni um
dauðann í barnabókmenntum,12 er sagt frá þeim sið í Guatemala-þorpunum
Sumpango og Santiago Sacatepéquez að fljúga flugdrekum á heiðursdegi
dauðra 1. nóvember. Unnið er að flugdrekagerðinni frá því í seinni hluta
september, bæði heima og í skólum og flugdrekarnir fara á loft kl. 4.00,
hinum látnu til heiðurs. Grafir eru snyrtar og skreyttar blómum, beðið fyrir
sálum og borðað saman og „… rifjaðar upp minningar og sagðar sögur af
fólki sem hvílir í gröfum sínum en andar þess eiga greiða leið gegnum marg-
víslegar smugur á landamærum lífs og dauða.“13 Andlegur Maya-leiðtogi
hefur lýst þessum sið þannig að strengurinn í flugdrekanum tákni líf á flugi
til himins og tengi jafnframt hjarta jarðarinnar og himinsins.
Sagan Draugaslóð hefst í litlu og fátæklegu húsi hjá Elliðavatni. Þar býr
Eyvindur, 13 ára gamall, með ömmu sinni Hildiríði. Hún gerir við bíla og
málar myndir af vatninu sem hún sýnir og selur stundum – eða gefur. Þóra,
móðir Eyvindar, hefur farið til Ítalíu að læra að mála kirkjuloft, faðir hans er
undurfagur Ítali sem kom með skipi til Íslands, hitti Þóru móður Eyvindar
og hvarf svo. Afi Eyvindar og nafni varð úti á fjöllum í stórhríð og kulda en