Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Síða 73

L í f i ð o g d a u ð i n n
TMM 2016 · 4 73
Kjöl til þess að kaupa sauðfé á Suðurlandi. Þau áttu tvo syni, annar var tví-
tugur galgopi en hinn viðkvæmur 11 ára drengur. Þau sendu þá til þess að
kaupa fé og með þeim þrjá menn. Þeir lögðu of seint á fjallið með fjárhóp
sinn, fengu yfir sig haustbyl og urðu úti.
Þessi saga varð þjóðinni erfið. Tjald með líkum fannst sumarið eftir en
tvennum sögum fór af því hve mörg lík væru í tjaldinu. Þegar málin skýrðust
varð ljóst að þar voru tveir fylgdarmenn þeirra bræðra en lík þeirra sjálfra
horfin og einn fylgdarmannanna. Hönd af einum fylgdarmanni, Jóni Aust-
mann, fannst fljótlega og hann virðist hafa komist mun lengra. Bein þeirra
bræðra fundust 65 árum síðar.
Í meðförum þjóðsögunnar varð sú skýring fljótlega ofan á að græðgi og
óbilgirni foreldranna hefði orðið drengjunum að bana. Þann þráð tekur
Kristín Helga Gunnarsdóttir upp í Draugaslóð, sögu sinni af Eyvindi og
þeim Reynolds-bræðrum. Reynolds-bræður deyja og fjölskylda þeirra er
niðurbrotin.
Dauðinn í þjóðsögum
Dauðinn er síendurtekið þema íslenskra þjóðsagna. Bent hefur verið á að
sorgin eigi sér fimm stig og þar sé hægt að skilja á milli en þau eru: afneitun,
reiði, sekt, þunglyndi, og játun eða viðurkenning16
En hvað ber að gera ef þeir dauðu eru allt í kringum okkur, eiga við okkur
erindi og lifa á marga vegu í minningum, viðhorfum og frásögnum? Við
fyrstu sýn gæti þetta viðhorf virst einhliða afneitun á dauðanum en málið
er flókið. Þjóðsögurnar eru sögur af fólki og stundum yfirnáttúrulegum
verum en sjaldan guðum þó að fjandinn komi stundum við í sögunum. Þær
geyma oft mótsagnir mannlífsins og reyna að greiða úr þeim í ímynduðum
heimi eins og títt er um bókmenntir. Í þeim leynist skilningur alþýðunnar á
lögmálum lífs og dauða. Eitt af því sem þjóðsögurnar vita er að manneskjan
hefur sterka þörf fyrir að trúa því að líf sé eftir þetta líf og þess vegna þurrka
þjóðsögurnar að meira og minna leyti út skilin milli lífs og dauða. Þar með
öðlumst við innsýn í það sem við skildum ekki í lífinu og ýmislegt getur
gerst. Jafnvel dýr geta gengið aftur. Til dæmis mætti nefna Þorgeirsbola. En
fyrir þá sem ekki muna eftir honum þá varð maður að nafni Þorgeir fyrir
því óláni að konan sem hann vildi fá hafnaði honum og vildi ekki sjá hann.
Þorgeir var göldróttur og magnaði þá upp mikið naut sem var kallað Þor-
geirsboli, hálfflegið, dró húðina á eftir sér og stundum sátu frægir draugar
á baki hans eða sátu á húðinni eins og sleða! Þorgeirsboli fór heim til vondu
konunnar sem vildi ekki þýðast Þorgeir og drap hana, sumir segja að þar hafi
orðið mistök og hann hafi drepið systur hennar en það er ekki víst.
Sagan af Djáknanum á Myrká í Hörgárdal geymir einnig vitneskju um
yfirgang karla við konur. Hann varð ástfanginn en jafnframt svo óheppinn
að falla niður um ísvök og drukkna. Um kvöldið kom hann samt til unnustu