Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Síða 94

94 TMM 2016 · 4
Guðbergur Bergsson
Hvað þýðir það að þýða?
Til þess að geta unnið það sem er kallað þýðingarstarf, hér á ég við rit-
aðan texta, þarf sá sem það gerir að kunna að minnsta kosti tvö tungumál.
Kannski ekki kunna – því hver kann tungumál? – heldur verður þýðandinn
að geta lesið annað, málið sem þýtt er af, en væntanlega kann hann sæmi-
lega hitt. Það er ekki nauðsynlegt fyrir þýðanda að geta talað tungumálið
sem hann leggur til grundvallar starfi sínu, ef það væri skilyrði að geta
talað tungumál gæti enginn þýtt af þeim sem talin eru dauð. Meira að segja
er þessu þannig varið að þótt ritmál einhverrar tungu sé þýðanda skiljan-
legt þarf hann ekki að geta skilið talmál þess. En að sjálfsögðu væri gott til
árangurs að geta talað, lesið og skilið tungumál til þýðingar, ekki bara það,
heldur væri best að þekkja umhverfið sem verkið sprettur úr, jafnvel þótt
það kunni að vera úr öðrum heimi en þýðandans, fjalli til að mynda um
líf framandi þjóða og lifnaðarhætti ókunnra landa eða gerist jafnvel úti í
geimnum. Þannig þarf samt ekki svo að vera af því líf dauðra og drauga er
ekkert annað en framhald á lífi jarðarbúa, enginn getur ímyndað sér annað
en það sem er, leynt eða ljóst, á einhvern hátt fyrir hendi í efninu eða and-
anum. Í bókmenntum er þess vegna líf og tilvera manna á öðrum hnöttum
fátt annað en tilveran í heimi okkar á jörðinni. Heimurinn sem er handan
við heiminn eða úti í geimnum er bara hinn jarðneski, dálítið aflagaður eða
færður í felumyndastíl af einhverjum, þeim sem skrifar, en lesandinn telur
að tilbúningurinn sé sprottinn af fram úr hófi frumlegu ímyndunarafli höf-
undar. Þýðandi verður líka á sinn hátt að fylgja svipaðri trú og lesandans ef
þýðingin á að vera venjuleg söluvara fyrir almenning. Reyndar á þetta með
söluvarninginn jafnt við um allar þýðingar, að þýðandinn sýni með verki
sínu að hafi hann leyst vanda, hvers eðlis eða snúinn sem hann kann að hafa
verið, þá hafi hann leyst hann á auðleysanlegan hátt sem liggur uppi í augum
annarra en þeirra sem eru með sérstök óvildaraugu. Þýðandinn má ekki
vera með þannig augu gagnvart verki sínu heldur augu sem sjá inn í aðra
heima og vitið á bak við þannig augu viti að vísindaheimurinn í bókum sem
fjalla um framtíðina eða líf geimvera á öðrum hnöttum er bara samkrull á
frumstigi ætlað trúgjörnum en fullorðnum börnum, fólki sem er svo heppið
í anda að það getur alla ævi verið á unglingsaldri. En eitt er trúgirni lesenda
og annað veruleiki hins ótrúlega til þýðingar. Í því efni á það við sem hæfi-