Tímarit Máls og menningar - 01.12.2016, Page 135

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2016 · 4 135
opnun eigin sýningar birtist hún honum
sem kvenskrímslið Medúsa í málverki
Caravaggios með „hárið á flugi og orma
í hárinu“ (272). Þessi mynd af Kolbrúnu
er hrikaleg. Í henni birtist ótti Illuga, en
líka hatur og jafnvel dauðaósk; Medúsa
Caravaggios sýnir afhöggvið höfuð
skrímslisins eftir að karlhetjan Perseifur
hefur lagt hana að velli. Þessi mynd er
þó sakleysisleg samanborið við síðustu
myndina sem Illugi gerir af Helgu, hann
hefur áður málað hana nakta og látið
hana sitja fyrir nakta á mynd sem sýnir
aftöku vanfærrar konu. En þegar hann
hefur glatað valdi sínu yfir henni tekur
óttinn öll völd og enn er það Medúsa
sem verður honum innblástur:
Og eftir því sem hann gerði af henni
fleiri teikningar, því djöfullegri varð
hún yfirlitum uns snákahaugurinn sem
var hárið hringaði sig um hálsinn, hún
horfði sigurviss á þann sem hélt á penna
og var að teikna hana, hann rissaði upp
útglennta fætur og lék sér að því að
teikna í f ljótheitum skapahárin sem voru
litlir blindir ormar með hvassar tennur.
(377)
„Leikur“ Illuga birtir djúpstæðan ótta
sem hann deilir með fleiri körlum í
verkum Ólafs Gunnarssonar, konurnar í
sögum hans eru miskunnarlausar, og
Helga og Kolbrún eru ekki þær fyrstu
sem minna á mannætuskrímsli eins og
Medúsu.
Allt er hégómi
Í V. bindi Íslenskrar bókmenntasögu
segir um þríleik Ólafs Gunnarssonar
sem hófst með Tröllakirkju:
Persónur sagnanna eiga það flestar sam-
eiginlegt að fórna öllu fyrir veraldlega
hluti og hégóma, þær setja sig allar á stall
með guði sjálfum og skortir auðmýkt
frammi fyrir lífinu. Þær sem lifa þetta
brjálæðislega rót af eru ekki nauðsynlega
þær persónur sem vilja vel og eru „góðar“
í hversdagslegum skilningi heldur fremur
hinar sem öðlast trú og ná að beygja
sig fyrir einhverju sem er æðra en þær
sjálfar. (642)
Niðurstaðan af tveimur síðustu skáld-
sögum Ólafs er á svipaða lund. En
kannski eru átökin í þessum sögum
ennþá ofsafengnari og um margt mót-
sagnakenndari vegna þess að þau verk
sem hendur persónanna hafa unnið
tengjast ekki bara viðskiptum og efnis-
legri uppbyggingu, heldur listinni
sjálfri. Niðurstaða þessa mikla bálks um
list, sköpunarkraft, tryggð við gamla
meistara og innblástur snillingsins er
nefnilega sú að allt er það unnið til
einskis, nema kannski ein mynd sem
bjargast úr hildarleiknum, mynd af
Kristi í hásæti móður sinnar: „Í fangi
hans hvílir Reinhard Heydrich, yfir-
maður Gestapo og höfundur Auschwitz.
Honum hefur verið fyrirgefið og efst á
myndfletinum er letrað á latínu: Fyrir-
gefið hvert öðru, eins og ég hef fyrirgefið
yður. (412) Og niðurstaða dótturmorð-
ingjans Davíðs Þorvaldssonar, sem er
orðinn einn á sögusviðinu þegar hér er
komið sögu, er að þá „verði einnig svo
um hann“, einnig honum verði fyrirgef-
ið, enda hefur hann gert yfirbót og
meira að segja farið bókstaflega eftir
fyrirmælum Mattheusar: „Ef hönd þín
eða fótur tælir þig til falls þá sníð hann
af og kasta frá þér.“ (Matt 18.8)
Þetta er nokkuð afdráttarlaus niður-
staða en ætti ekki að koma þeim á óvart
sem þekkja til verka Ólafs Gunnarsson-
ar. Þegar rykið sest, persónurnar hafa
glatað flestu sem þeim er kært og jafnvel
sjálfum sér, stendur ekkert eftir nema
náð guðs. Við lestur sagnanna leita orð
Predikarans óneitanlega á hugann: „En
svo leit ég á öll verk mín, þau sem hend-
ur mínar höfðu unnið, og á þá fyrirhöfn