Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 29

TMM 2017 · 4 29
Sigurjón Árni Eyjólfsson
Raunsæ lífsgleði
Lífsgleðin og dauðinn í guðfræði Marteins Lúthers
1. Inngangur
Þegar rætt er um Martein Lúther koma strax upp í hugann þrjár eða fjórar
megin áherslur í guðfræði hans: Ritningin, Kristur, náðin og trúin; eða sola
scriptura, solus Christus, sola gratia og sola fide. Menn bæta hér jafnvel við
áherslu Lúthers á bænina. Allavega er það svo, að mati Lúthers, að Biblían
sé lítt skiljanleg án Krists. Og þekkingu á Kristi og endurlausn mannsins sé
einungis að fá fyrir vitnisburð Ritningarinnar. Sá vitnisburður komi aftur á
móti að litlu gagni nema að hann sé meðtekinn í trú og að fagnaðarerindið
um náð Guðs sé tengt við daglegt líf og breytni manna o.s.frv. Í guðfræði
Lúthers mynda sem sé allir þessir þættir eina óaðskiljanlega heild.
Það kemur því lítt á óvart að meginstarf Lúthers var bundið við þýðingu,
ritskýringu og heimfærslu á textum Ritningarinnar. Heildarútgáfu verka
Lúthers er að finna í Weimarútgáfunni, sem unnið var að á árunum frá 1883
til 2009. Alls telur hún 127 bindi.1 Þegar hún er skoðuð kemur í ljós að lang-
stærstur hluti hennar er skýringarrit við texta Biblíunnar. Ef við reynum að
flokka þau nánar, rekumst við á að rit Nýja testamentisins eru þar áberandi.
Lúther skrifaði m.a. tvö skýringarrit við Galatabréfið, eitt við Rómverjabréfið,
Hebreabréfið og 1. Jóhannesarbréf svo eitthvað sé nefnt. Þekktar eru auk
þess útleggingar Lúthers á textum úr guðspjöllunum, sem hann tók frekar
fyrir í Prédik unum en fyrirlestrum. Margar þeirra voru gefnar út í Hús– og
Kirkjupostillunni, en í þeim er lagt út af fyrstu textaröð kirkjuársins. Auk
þess gaf Lúther út Kirkjupostillu með Prédik unum út frá pistlunum. Í þessum
þremur postillum höfum við góðan aðgang að túlkun Lúthers á textum Nýja
testamentisins.2
Flest skýringarritin byggja aftur á móti á fyrirlestrum Lúthers um bækur
Gamla testamentisins. Umfangsmesta ritið er um Fyrstu Mósebók, en Lúth-
er hélt samfleytt í tíu ár (1535–1545) fyrirlestra um hana.3 Þekktar eru líka
túlkanir hans á Sálmum Davíðs sem Lúther lagði út af í fyrirlestrum, alla sína
starfstíð, bæði í heild (þ.e. tvisvar) eða tók fyrir vissa hluta þeirra. Auk þess
er rétt að geta skýringa hans á völdum köflum úr Jesaja.
Það vill svo vel til að Marteinn Lúther hélt merka fyrirlestra um Prédik-