Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 60

Á r m a n n J a k o b s s o n
60 TMM 2017 · 4
nefndur er viðbjóður hans þegar hann fær mannshöfuð í hendur sannarlega
hans eigin. Þar með verður hann örskamma stund siðlegur áttaviti í sögunni,
áður en hverfur þaðan jafn nafnlaus og í öndverðu.
Tilvísanir
1 Roland Barthes, La chambre claire: Notes sur la photographie, París, 1980.
2 Þannig hef ég skrifað nokkrar greinar um börn, gamalmenni og fatlað fólk í íslenskum
miðaldatextum sem hluta af þessu verkefni: „Uppreisn æskunnar: Unglingasagan um Flóres og
Blankiflúr,“ Skírnir 176 (2002), 89–112; „Ástin á tímum þjóðveldisins: Fóstur í íslenskum mið-
aldasögum,“ Miðaldabörn, Ármann Jakobsson og Torfi H. Tulinius ritstýrðu, Reykjavík, 2005,
63–85, „Aldraðir Íslendingar 1100–1400: Ímyndir ellinnar í sagnaritum miðalda,“  Saga  46
(2008), 115–40; „Fötlun á Íslandi á miðöldum: Svipmyndir,“ Fötlun og menning: Íslandssagan í
öðru ljósi, ritstj. Hanna Björg Sigurjónsdóttir, Ármann Jakobsson, Kristín Björnsdóttir, Reykja-
vík, 2013, 51–69.
3 Það sem Carol J. Clover kallaði á sínum tíma „rainbow coalition of everyone else (most women,
children, slaves, and old, disabled, or otherwise disenfranchised men)“ („Regardless of Sex:
Men, Women, and Power in Early Northern Europe,“ Speculum 68 (1993), 363–87, á bls. 380.
4 Eyrbyggja saga, Íslenzk fornrit 4, útg. Einar Ól. Sveinsson, Reykjavík, 1935, 93.
5 Þetta hef ég áður rætt á þessum vettvangi: „Yfirnáttúrlegar ríðingar: Tilberinn, maran og vit-
sugan,“ Tímarit Máls og menningar 70.1 (2009), 111–21.
6 Laxdæla saga, Íslenzk fornrit 5, útg. Einar Ól. Sveinsson, Reykjavík 1934, 165–66.
7 Þetta kom vel í ljós þegar ég kenndi Laxdælu haustið 2015 við Endurmenntun Háskóla Íslands.
Það er ástæða til að þakka sérstaklega nemendum mínum í fjórum miðaldasagnanámskeiðum
Endurmenntunarstofnunar Háskóla Íslands árin 2015 og 2016. Það verður varla ofsagt hve
mjög ég hef sjálfur menntast um fornsögurnar í viðleitni minni til að kenna því góða fólki sem
sækir námskeið Endurmenntunarstofnunar.
8 Án svarti er einn þriggja húskarla eða smiða Ólafs pá sem kynntir eru í 24. kafla sögunnar
(Laxdæla saga, 66) en hann leikur svo lykilhlutverk í bardögum liðlega fjórum áratugum síðar
(Laxdæla saga, 147–67), þá líklega kominn á sjötugsaldur. Enn lengur lifir raunar Beinir sterki
sem er vígamaður í þjónustu Halldórs Ólafssonar í Hjarðarholti sex áratugum eftir að hann er
fyrst kynntur (Laxdæla saga, 221).
9 Enn er enginn gagnagrunnur til um allar nafnlausar persónur sem birtast og leika hlutverk í
Íslendingasögunum enda þeirra ekki getið í nafnaskrám sagnanna (öfugt við Shakespeare sem
telur upp allar persónur í upphafi).
10 Í kvikmyndinni Austin Powers: International Man of Mystery (1997) var gert grín að örlögum
aukapersóna í stuttum atriðum (sem raunar var sleppt í þeirri gerð sem sýnd var í bandarískum
kvikmyndahúsum) þar sem gert var hlé á meginsöguþræðinum til að sýna fjölskyldu og vini
látinna varða á vegum skúrksins, alla jafna dæmigerðar aukapersónur sem áheyrendum er ekki
ætlað að skeyta um. Velta má fyrir sér hvort þetta sé fyrir áhrif frá Roland Barthes, svipað og
þessi rannsókn.
11 Það var fyrst þegar ég kenndi Laxdælu við Endurmenntunarstofnun Háskóla Íslands að það
rann upp fyrir mér hversu gamansöm lýsingin á vígi Helga er. Hitt blasir við að þar eru endur-
tekin mörg sömu efnisatriði og í harmrænu vígi Bolla nokkru fyrri sögunni. Þetta nær ákveðnu
hámarki þegar flokkurinn sem fer að Helga situr lengi við „að eta dagverð“ (Laxdæla saga, 186)
áður en haldið er í vígið en einnig má nefna til persónuna Víga-Hrapp sem birtist upp úr þurru,
„segir mart, en spurði fás“ (bls. 191) og er svo veginn fyrstur við lítinn orðstír.
12 Laxdæla saga, 186.
13 Lýsingar smalamannsins taka upp allan 63. kafla sem er um fimm bls. í útgáfu Íslenzkra forn-
rita. Ég hef enn ekki gert tölulega rannsókn á hve mörg orð einstakar persónur Laxdælu láta
falla í sögunni en þessi ónafngreindi smalamaður er sannarlega meðal þeirri orðfleiri.
14 Það virðist ekki ósennilegt að söguhlýðendur miðaldasagna hafi alla tíð velt fyrir sér nákvæm-
lega hvaða persónur hafi lifað af í sögunni og hverjar ekki og ef til vill er því iðulega haldið