Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 147

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 4 147
vilja því allt hið besta, en bæla niður alla
mótspyrnu með því að siga skátum
sínum á þetta sama fólk; með áherslu á
þá sem eru af erlendu bergi brotnir og
konur – það er að segja, þá sem síður
geta borið hönd fyrir höfuð sér og eru
þegar í veikari stöðu. Þannig er einmitt
ástatt fyrir Maríu, sambýliskonu Hjalta,
sem er fyrst nauðgað á sveitasambýlinu
þar sem hún leitar skjóls með son sinn
sem er dökkur yfirlitum og er síðan
send úr landi vegna hans, en fordómar
gagnvart útlendingum beinast hvað
helst að þeim sem eru ekki hvítir. Sem
segir auðvitað sitt um titilinn ‚hvíta
drottningin‘ og sýnir hann í nýju ljósi.
Margrét, dóttir Maríu, þarf líka að þola
kynferðislegt ofbeldi til að njóta verndar
skátanna, en hún nær að flýja og eins og
áður segir er það hún sem bæði bjargar
börnum á flótta og reynir að byggja upp
nýtt og betra samfélag með fyrrum
stjúpföður sínum. Kvenlegt yfirvald
býður því ekki upp á neina tryggingu
fyrir þá sem standa höllum fæti.
Valdhafarnir í Nýja Breiðholti eru
flestir karlkyns og nokkuð dæmigerðir
fulltrúar feðraveldis, en þó eru nokkrar
konur í stjórn íslenska aðalsins. Hins-
vegar eru konur í veigamiklum hlut-
verkum í sögunni og plottið er knúið
áfram af ofbeldi gegn þeim. Þessar
konur eru tilbúnar að leggja allt í söl-
urnar til að stöðva ofbeldið og þegar
Nikolai sendir Núma einan af stað til að
finna morðingjann slæst Britta í för með
honum og svo bætist Sara í hópinn, en
hún var einnig fórnarlamb ofbeldis-
mannsins. Þetta gerir hún í trássi við
vilja eiginmannsins. Morðinginn er,
eins og áður segir, verndaður af íslenska
aðlinum og stjórn hans og því greinileg-
ur fulltrúi og afsprengi þess feðraveldis
sem heldur verndarhendi yfir kynferðis-
glæpamönnum.
Feðraveldið er mun hefðbundnari
útgáfa af valdi, eins og birtist til dæmis
ágætlega í hinu ósýnilega yfirvaldi í
skáldsögu Orwells, sem gengur undir
nafninu ‚stóri bróðir‘. Hinsvegar er
athyglisvert að sjá að í Nýja Breiðholti er
það ofbeldi gegn konum sem fellir þetta
feðraveldi, allavega að einhverju leyti, og
því má finna þar nokkuð kraftmikla sýn
á mátt kvenna til samstöðu og byltingar.
Niðurstaða þessara tveggja ólíku
skáldverka er einróma; hvað sem líður
kyni þá er valdið vandmeðfarið og
hreinlega vafasamt. Hvort sem valdið er
í formi einræðis, eins og í Eylandi, eða
hóps sem telur sig yfir aðra hafna, eins
og í Nýja Breiðholti, þá er vald eitthvað
sem þarfnast stöðugs aðhalds og við-
spyrnu. Samfélagsleg upplausn og hrun
siðferðislegra gilda eru öllum almenn-
ingi – og sérstaklega þeim sem tilheyra
‚minnihlutahópum‘ – ekki síður hættu-
leg en hamfarir af völdum náttúru eða
sjúkdóma. Sögur eins og Eyland og Nýja
Breiðholt eru framlag skáldskaparins til
þess einfalda sannleika og því dæmi um
það hvernig skáldverk taka þátt í sam-
félagslegri umræðu. Jafnframt eru verk-
in mikilvægur þáttur í því að breikka
svið íslenskra bókmennta með því að
sýna fram á að viðfangsefni sem iðulega
eru tengd afþreyingu geta og þurfa að
vera virkur þáttur í þriflegri bók-
menntaflóru.