Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 133

H u g v e k j a
TMM 2017 · 4 133
Keynes, til að sjá að ef þessir samningar
leystu einhver mál – sem þó var að vísu
í meira lagi óvíst – sköpuðu þeir önnur
vandamál, og sýnu verri, sem hlytu að
leiða til enn meiri hörmunga. Með þessu
setti hugsuðurinn sitt fyrsta spor í sög-
unni. Á millistríðsárunum veltu menn
fyrir sér spurningunni: „hvort er betri
brúnn eða rauður?“ semsé fasismi eða
kommúnismi. Framtíðin hlaut að til-
heyra öðrum hvorum, héldu menn,
venjulegt borgaralegt lýðræði virtist
hafa runnið sitt skeið á enda, menn voru
farnir að fúlsa við því. Og velferðarþjóð-
félagið var enn ómótað, þeir voru færri
sem gerðu sér skýra grein fyrir þeim
kosti. En þegar þetta velferðarþjóðfélag
var víða komið á laggirnar nokkrum
árum síðar, eftir síðari heimsstyrjöldina,
var sú skoðun ríkjandi að þarna væri
lausnin fundin, framtíðin tilheyrði
þessu þjóðfélagskerfi, með rækilega
tömdum kapítalisma sem nú væri loks
orðinn húsum hæfur, og ekki annað
eftir en fullkomna það. Engum datt í
hug að reynt yrði, í alvöru, að steypa
því. Í Norðvestur-Evrópu voru „komm-
únistar“ sárafáir, þeir sáu kannske
meinbugi á velferðarþjóðfélaginu, sem
þeir nutu þó góðs af eins og aðrir, ýmsir
þeirra trúðu enn á lögmál marxismans
sem kenndu að hægt væri með byltingu
að koma á alveg stéttlausu þjóðfélagi –
sem velferðarríkið var ekki – en bak við
afstöðu flestra var þó einkum og sér í
lagi andúð á „ameríkanisma“, kaup-
mennsku og kóka kóla, þó svo þeir
hefðu mynd af Stalín á vegg. Reyndar
var trúin á kommúnisma sterkust í kaþ-
ólskum löndum Suður-Evrópu þar sem
velferðarríkið var skemmst á veg komið,
félagsmál í ólestri og stéttaárekstrar
miklum mun harðari. Það var ekki fyrr
en 1944 að konur fengu kosningarétt í
Frakklandi, og lengri tími þurfti að líða
þangað til að þær fengju að stofna
bankareikning án þess að hafa uppá-
skrift frá bóndanum. Árið 1947 var
skotið á verkfallsmenn þar í landi og
sumum komið fyrir bak við lás og slá;
þeir fengu uppreisn æru áratugum síðar.
Mörgum árum síðar, þegar kommún-
isminn var fallinn, fóru menn að tala
um „endalok sögunnar“, nú færi í hönd
gósenland kapítalismans sem hefði ekki
lengur neinn keppinaut, og allar krepp-
ur og sviptingar úr sögunni.
Þennan skort á skilningi og yfirsýn
myndu margir vafalaust telja eðlilegan,
því framtíðin er öllum hulin nema guð-
unum einum. Það er ekki aðeins svo að
enginn hefur nokkru sinni fundið nein
„söguleg lögmál“ sem nokkuð er byggj-
andi á, heldur eru fyrirbæri sögunnar
svo margslungin að engin leið er að
henda nokkrar reiður á þeim. Viðbrögð
margra eru því oftast á þá leið að
ímynda sér framtíðina í ljósi samtímans
eða nýliðinnar fortíðar. Menn líta gjarn-
an svo á að alls kyns fyrirbæri sem þeir
hafa fyrir augum séu endanleg, „komin
til að vera“, eða þeir framlengja nýliðna
þróun á einhverju sviði fram í tímann,
draga línuna beint áfram, og eru þá hag-
fræðingar háværastir meðal klappstýra.
Gjarnan gera þeir þó hvort tveggja í
senn: góðærið mikla 2007 var að flestra
dómi komið til að vera, auðlegðin gat
ekki annað en aukist í sífellu þangað til
allir dugandi menn ættu sér einkaþotu;
alþjóðavæðingin er nú komin til að vera,
hlægilegt að ætla að vefengja það; tölvu-
væðingin er ekki aðeins komin til að
vera heldur mun hún aukast með svo
miklum hraða að engan getur órað fyrir
því, árið 2050 hefur enginn lengur neitt
við það að athuga að mennskir karl-
menn eða konur gangi að eiga gervi-
karla eða gervikonur, með gervigáfur á
einhverjum sviðum, til hvers kyns hjú-
skaparfars, gervimennin er nefnilega
hægt að forrita eins og hverjum og