Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 7

Ti l m i n n i s
TMM 2017 · 4 7
Talandi um það. Tungumálið er fullt af næringarsnauðum skyndiréttum.
Eins og frasanum um að vera étinn lifandi. Steingerður frasi, löngu úr
snertingu við spriklandi myndmál. Það er hlutverk textasmiðs að sprengja
upp tungumálið, gera eitthvað nýtt við það, koma lesandanum á óvart með
því. Af hverju skyldi fólk annars standa í þessu?
Það þarf ekki að skilja til þess að njóta. Það er líka nautn í því óræða.
Menntaskólakennari sem kenndi þér ljóðgreiningu hefur tekið sér bólfestu í
hugskoti þínu, alveg óboðinn, og krefur alla texta sem hann fyrirfinnur um
svör. Sýndu honum leiðina út í veröldina. Þið verðið bæði hamingjusamari
þannig.
Það má samt pæla í tækni. Þó það nú væri, þegar fólk hyggst gera þetta að
ævistarfi. Það má velta fyrir sér byggingu, flokka niður helstu mælskubrögð
og reyna sig við þau. Þetta er ekki andstæða þess að leggja stund á ósjálfráða
skrift eða leiki súrrealistanna, heldur systurverkfæri.
(Það var lán að koma súrrealistunum að hérna, þó ekki væri nema í fram-
hjáhlaupi. Þeir skipta máli. Rétt eins og talnaspekin og ljóðrænir eiginleikar
danskrar tungu og fleira sem er ekki beinlínis heilræði og tilheyrir þar með
ekki hér. En súrrealistarnir og undirmeðvitundin skipta máli. Því við sitjum
öll á gullnámu sem er hægt að opna með því að stunda ofurlitla ósjálfráða
skrift. Munum það.)
Tölum sértækt, ekki almennt. Það sem kveikir eld í ímyndunaraflinu eru
myndir sem lesandi hefur ekki séð áður. Myndlíking er aktívt fyrirbæri til
að skilja veröldina, sagði Sigurður. Og notaði hana sem slíka.
Og þessu nátengt: Hið smáa skiptir máli. Of stór viðfangsefni verða of
almenn og yfirþyrmandi. Eilífðin. Ástin. Dauðinn. Tíminn. Smáatriði búa til
mynd og myndir kalla fram tilfinningu. Þannig er ljóðlistin stöðugur dans
myndlistar og ritlistar. Prófum þetta: Undir skólastofuborði kúra rýrir fót-
leggir í buxum úr þykku ullarefni, sem nú eru orðnar alltof víðar. Leggirnir
eru svo grannvaxnir að þeir eru krosslagðir tvisvar sinnum, bæði við hné og
ökla. Vel pússaður skór slær ógreinanlegan takt á korkflísarnar. Svona lagað
getur verið miklu áhrifameira en löng saga af krabbameini og feigð. Ef rétt
er farið með.
Raunar, ef við ættum að benda á leiðarstefið í þessu öllu saman – sem er
þó alls ekki víst að við ættum að gera – þá snýst það um frávik. Díalektískt
mótvægi. Orðaleik sem kitlar tungumálið, mynd sem vekur spurningar, eitt-
hvað sem kemur á óvart. Alpahúfu í Reykjavík árið 1967.
En höldum áfram.
Nefndum við ekki rödd áðan? Það er gaman að leika sér með raddir.
Góð eftirherma glæðir hverja frásögn lífi og er alltaf viðeigandi. Í fyrstu
kennslustund gæti maður enn haldið að skáld yfir miðjum aldri séu svo vönd
að virðingu sinni að þau notist ekki við eftirhermur. Þvert á móti. Í annarlok
skilur maður að það væri fullkomið ábyrgðarleysi að grípa ekki til eftir-
hermunnar. Af því að rödd er lykilatriði – og svo verður líka að vera gaman.