Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 96

J ó n S i g u r ð s s o n
96 TMM 2017 · 4
Áður hafði kennarinn stunið í áfengisfíkn sinni: „Syndin, – það er sú dýr-
mætasta guðs gjöf“ (H 2011:499). Í þessari frásögu kann að vera endurómur
úr skáldsögu Einars H. Kvarans (1859–1938), Gulli. Í „ævintýri“ síra Þor-
valds segir Drottinn sjálfur þar: „En eg er sjálfur í syndinni“ (Einar 1911,
1968:339). Sigurður Nordal (1886–1974) minnti á þetta í Skírnisgrein 1925
og átaldi Einar fyrir siðferðilegan „níhilisma“, siðleysi eða tómhyggju, vegna
áherslu Einars á fyrirvaralausa altæka fyrirgefningu (Sigurður 1925, 1987).
Er þetta mótsetning og óvænt skírskotun í verkinu? Er skáldið að tengja
afbrot og hugarfar? Skírskotar Halldór hér til hefðbundins kristins skilnings
á nauðsynlegum forsendum fyrirgefningar, um ábyrgð á drýgðri synd og
iðrun og um alvöru þess verknaðar sem kennarinn hafði framið? Samkvæmt
kristninni er fyrirgefning ekki samþykki, uppgjöf eða yfirhylming, skálka-
skjól eða meðvirkni. Mælir skáldið hér gegn nýstárlegum „frjálslyndum“
hugmyndum um umburðarlyndi og fyrirhafnarlausa fyrirgefningu?
Í þriðja hluta verksins er hreppstjórinn kominn til að taka þátt í réttar-
haldi og lýsir áhyggjum af því að „hún Sólbjört greyið, eða hvað hún heitir“
sé „hundheiðin og óupplýst. … Það er nýtt, sagði Bjartur, ef þú vilt láta fara
að kristna fólk. Kanski þú þykist vera kominn á þau árin að þér sé betra að
vera við öllu búinn“ (H 2011:449).
Ásta verður „þessi einmana sárfætlíngur vonarinnar“ (H 2011:566) þegar
hún hrekst um heiðina eftir að Bjartur hefur með harðri hendi rekið hana
brott af heimilinu. Hér segir líka: „Því heiðin var einnig hræðileg. Kanski
er hún lífið sjálft“ (H 2011:565). Athyglisvert er hvernig skáldið nýtir tíðir
sagnorðsins: heiðin „var“ hræðileg í atvikslýsingu en hún „er“ í spámann-
legum orðum strax á eftir. En hér hefur vonin vægi sem á rætur í kristilegum
viðhorfum.
Skáldið sér ástæðu til að skírskota til útfararsálms síra Hallgríms Péturs-
sonar. Á „sannleiksaugnablikinu“ (H 2011:564) í lífi þeirra beggja Ástu og
Bjarts, þegar afskorið er milli þeirra, grípur hún orðin „á snöggu augabragði“
(H s.st.), og þegar Bjartur kemur í lokin að sækja hana og taka hana aftur til
sín segir hann: „Maður á þó altaf öndina sem þöktir í vitunum á manni, eða
að minsta kosti hefur maður hana að láni“ (H 2011:721).
Skynja má kristilega táknun í því að Bjartur er elskur að lömbum og metur
séra Guðmund sérstaklega fyrir áhuga hans og hæfileika í sauðfjárrækt. Hér
er óbeint vísað til hugmyndarinnar um góða hirðinn. Þriðja hluta verksins,
Erfiðir tímar, lýkur með óviðjafnanlegri lýsingu á sálartengslum Bjarts við
sauðkindina. Í Nýja Testamentinu segir af fyrstu hvítasunnu þegar safnaðar-
menn töluðu tungum. Hér segir: „Þetta var kanski ekki neitt merkileg heiði
og ekki neitt sérstaklega merkilegur bær, en samt gerðust þó stundum ótrú-
legir hlutir í heiðinni: maðurinn og skepnan skildu hvort annað. Þetta var á
hvítasunnumorgun“ (H 2011:568).
Undir lokin er samtal við ókunnugan mann í þorpinu eftir verkfallsróstur.
„Þetta er annars auma helvítis plássið, sagði maðurinn … svo sagði maður inn: