Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 143

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 4 143
heimsendissögur, þar af tvær mynda-
sögur: Súperkúkur eftir Hugleik og
Árna Jón Gunnarsson og Ormhildar-
saga eftir Þóreyju Mjallhvíti H. Ómars-
dóttur, sem nýtir sér íslenskar þjóðsögur
sem efnivið. Lokaverk þríleiks Sjóns, Ég
er sofandi hurð, sækir til vísindaskáld-
sögunnar og samtíma umræðna um
erfðavísindi, en sagan endar á hvarfi
mannkyns. Hinar tvær eru Eyland eftir
Sigríði Hagalín Björnsdóttur og Nýja
Breiðholt eftir Kristján Atla.
Það er óneitanlega athyglisvert að á
árinu skuli hafa komið fram fimm
dystópísk skáldverk sem fjalla um sam-
félagslegt hrun. Sögurnar sækja greini-
lega innblástur í efnahagshrunið 2008,
en það hefur birst sem stef í íslenskum
bókmenntum æ síðan. Þetta er sérlega
áberandi í verkum Sigríðar og Kristjáns
Atla, en báðar sögurnar fjalla um algert
hrun siðferðisgilda, það sem í umræðu
um efnahagshrunið 2008 hefur verið
kallað siðrof. Það væri þó of mikil ein-
földun að einskorða lestur sagnanna við
hrunið, til þess er tilvísanaramminn of
víður. Bæði verk fjalla um viðbrögð við
einhverskonar heimsendi og líkt og iðu-
lega er raunin í slíkum verkum á við-
fangsefnið margt skylt með samtíma-
umræðu, meðal annars með því að lýsa
samfélagi sem er byggt á rústum.
Hvíta drottningin og skátarnir
Táknræn sýn einkennir dystópísku
skáldsöguna Eyland eftir Sigríði Haga-
lín Björnsdóttur. Einn daginn missir
Ísland allt samband við umheiminn án
allra skýringa. Þeir sem fljúga eða sigla
burt til að kanna hvað veldur hverfa
sporlaust. Landið einangrast algerlega
frá umheiminum og eftir árangurslaus-
ar tilraunir til að átta sig á orsökum og
ná sambandi hefst uppbygging sam-
félagsins á nýjum forsendum sjálfbærni
og samstöðu. Fljótlega kemur þó í ljós
að þessi samstaða nær ekki til allra,
sameiningaraflið er að sjálfsögðu þjóð-
ernið og bæði strandaðir ferðamenn og
innfluttir íslendingar verða fyrir barð-
inu á stefnu hins nýja forsætisráðherra.
Þegar ósköpin dynja yfir eru forseti og
forsætisráðherra staddir erlendis og því
kemur það í hlut konu, Elínar Ólafsdótt-
ur innanríkisráðherra að taka við emb-
ætti forsætisráðherra og æðsta valda-
manns þjóðarinnar og halda samfélag-
inu gangandi. Hún klæðist ævinlega
hvítu og með blíðlegum hætti tekur hún
öll völd í landinu og krefst fullkominnar
jákvæðni gagnvart ástandinu. Gagnrýni
er ekki liðin og allir eiga að fylgja sama
flautuleiknum.
Þessi fyrsta skáldsaga Sigríðar er
áhrifamikið verk um þjóð og þjóðerni,
fjölskyldubönd og fasisma. Auk þess er
unnið á áhugaverðan hátt með kyn og
kynhlutverk þar sem móðurlegt einveldi
byggir að hluta til á kynferðislegu
ofbeldi karla gegn konum.
Sagan er sögð af blaðamanninum
Hjalta sem í upphafi er í innsta hring
forsætisráðherra, elskhugi hennar, ráð-
gjafi og trúnaðarmaður, en vinnur sér
óvinsældir með því að gagnrýna nýjar
reglur um brottflutning fólks af erlend-
um uppruna. Fyrrum sambýliskona
hans, María, er af erlendu bergi brotin
og sonur hennar sömuleiðis. Hann
endar því sem flóttamaður og útlagi
sem í félagi við nokkur flóttabörn, þar á
meðal fyrrum stjúpdóttur sína, Mar-
gréti, reynir að byggja upp sitt eigið
örsamfélag byggt á öllu meiri mannúð.
Úrkynjun og ábyrgð
Nýja Breiðholt eftir Kristján Atla er
einnig frumraun höfundar. Hún sver sig
á meira áberandi hátt í ætt við vísinda-
skáldskap og er það væntanlega ein
ástæða þess að bókin hlaut ekki viðlíka
athygli og Eyland þrátt fyrir að vera