Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 58

Á r m a n n J a k o b s s o n
58 TMM 2017 · 4
bragur á þessu tiltekna hefndarvígi hafi ef til vill aukið einhverjum bjartsýni
um örlög drengsins.
Við tekur löng lýsing smalamannsins á mönnunum sem fara að Helga,
svo löng og rækileg að hann er þrátt fyrir aukahlutverk sitt og nafnleysi ein
sú sögupersóna í Laxdæla sögu sem hefur hvað lengst orðið í beinni ræðu.13
Merking þessara löngu lýsinga hefur vafist fyrir túlkendum en hér verður
gert ráð fyrir að hún sé spaugsamt tilbrigði við það stef sem eru hinar löngu
og rækilegu mannlýsingar á hetjum Íslendingasagna. Á 20. og 21. öld hefur
einnig vafist fyrir túlkendum hvað skuli gera við tvo karlmenn, gamlan mann
og unglingspilt, sem ræða útlit annarra karlmanna af slíkri natni og tilfinn-
ingu fyrir líkamsburðum og klæðaburði. Í öllu falli er nákvæmni drengsins í
lýsingum aðdáunarverð og hlýtur að gera það að verkum að söguhlýðendur
velti honum meira fyrir sér en ella þó að vitaskuld gegni lýsingarnar einnig
því hlutverki að sviðsetja þær öllu mikilvægari persónur sögunnar sem taka
þátt í aðförinni að Helga.
En fyrir vikið verður áheyrendum sennilega hlýtt til drengsins og hann
virðist enda fá að lifa af aðförina því að hans er seinna getið í selinu með
Helga og tólf ára syni hans Harðbeini en ekki kemur þá fram hvort hann er
veginn eða ekki. Harðbeinn Helgason er nógu mikilvægur til að nafn hans
sé nefnt og sagt hann fái grið en smalamaðurinn er ekki nefndur og ef til
vill er ekki gert ráð fyrir að áheyrendur kæri sig um að vita hvort hann lifi
af þrátt fyrir allnokkra fyrirferð hans í sögunni. Þó má fastlega búast við að
einhverjir hafi gjarnan vilja vita það og höfundur viti vel af því en samningur
milli höfundar og lesenda Íslendingasagna er á þá leið að um nafnlausar per-
sónur sé ekki rætt að óþörfu. Við getum leyft okkur að vona að hann lifi úr
því að hið gagnstæða er ekki fullyrt en það verður að duga okkur.14
Drengurinn með höfuðið
Tveir smalamenn í viðbót leika hlutverk í Laxdæla sögu. Annar er smala-
maður Bróka-Auðar sem fylgir henni þegar hún veitir Þórði Ingunnarsyni
áverka og á þó erfitt með að fylgja henni á leiðinni vegna þess hve hratt hún
ríður. Hinn er smalamaður Þorkels bónda að Hafratindum sem vill vara
Kjartan Ólafsson við þegar Ósvífurssynir og Bolli sækja að honum hinsta
sinni en Þorkell bregst reiður við, kallar hann „fóla þinn“ og vill í staðinn
fylgjast með víginu eins og góðri skemmtidagskrá.15 Fyrir vikið er Þorkell
veginn til hefnda fyrir Kjartan eftir að annar ungur sveinn hefur greint Þor-
gerði Egilsdóttur móður Kjartans frá hegðun hans. Þessir smaladrengir eru
báðir fulltrúar lesandans inni í textanum, hins venjulega manns sem bregst
eðlilega við en er teflt fram gegn óvenjulegri eða andstyggilegri hegðun. Það
er ekki óalgengt hlutverk smalamanna í sögunni að vera aðeins utan við
söguna og fella þar með óbeint dóm yfir viðburðum hennar.