Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 135

H u g v e k j a
TMM 2017 · 4 135
inga, ofsóknir gegn þeim fyrir stríð og
síðan handtökur og flutninga í búðir á
stríðsárunum, kvikmyndir voru gerðar,
fyrst hin fræga mynd Shoah eftir Claude
Lanzmann, og allir þessir atburðir kom-
ust í hámæli og urðu öllum kunnir.
Einnig kom í ljós að frönsk lögregla
hafði stundum lagt gjörva hönd á
ofsóknirnar, en það hafði aldrei áður
mátt nefna. Önnur hliðin á málinu var
svo sú, að þá fór einnig að bera á “end-
urskoðunarsinnum“ eða „neitendum”
sem töldu að þessar sögur væru ósannar,
og farið var að svara þeim hástöfum,
jafnvel draga þá fyrir rétt. Kannske urðu
þessi umskipti fyrst og fremst í Frakk-
landi, en ég minnist þess þó að fyrstu
tímana eftir heimsstyrjöldina síðari,
fram á áttunda áratuginn, var það jafn-
an „Hiroshima“ sem var tákn um hið
alilla, skáldin ortu um „regn í Hiros-
hima“ og þar fram eftir götunum,
haldnar voru minningarhátíðir og þetta
orð notað í pólitískum þrætum, en svo
var allt í einu skipt um tákn, og það var
„Auschwitz“ sem tók við hlutverkinu:
eftirleiðis urðu þær útrýmingarbúðir
almennt tákn um hæsta stig mann-
vonsku, og svo er enn.
Simone Veil hafði aldrei nefnt þessa
fangavist sína opinberlega, og eftir
öllum sólarmerkjum að dæma var það af
tilviljun að hún gerði það þarna fyrir
framan myndavélar sjónvarpsins. Því er
í meira lagi ólíklegt að nokkur sjón-
varpsáhorfandi hafi gert sér grein fyrir
þeim umskiptum sem orð hennar boð-
uðu.
Á hverjum degi eru menn nefnilega
umsetnir af fréttum og öðrum boðum
af hinu fjölbreytilegasta og ólíkasta tagi;
á þessari stundu hafa vafalaust margir
verið með hugann við eitthvað annað
sem bar til tíðinda á þessum sama degi,
til að mynda nýja sjúkrahúsið eða þá
konuna með múrskeiðina, sem hafði
heldur betur verið milli tannanna á
mönnum nokkru áður, þegar hún
gekkst fyrir setningu laga sem leyfðu
fóstureyðingar og voru ekki síður tíma-
mót en á allt öðru sviði, tímamót sem
höfðu vissulega ekki farið framhjá nein-
um. Það gat kveikt ýmislegar tilfinning-
ar að sjá hana birtast á skerminum.
En til að henda reiður á þessu held ég
að hægt sé að hafa nokkurt gagn af
kenningum sagnfræðingsins Fernands
Braudel um „bylgjulengdir sögunnar“.
Hann vildi semsé gera greinarmun á
þremur bylgjulengdum í tímans rás,
fyrst þeirra var „skammtíminn“, en það
eru atburðir sem gerast frá degi til dags,
tónlistarhátíðir, jarðskjálftar, skipsskað-
ar og slíkt; næst var svo „miðtíminn“, en
það eru sveiflur sem ná yfir þrjátíu eða
fimmtíu ár, eða jafnvel eitthvað lengur,
en komast þó fyrir innan ramma einnar
mannsæfi, og loks var það „langtíminn“,
en það er staða sem varir í aldir og virð-
ist óbreytileg.
Fyrirbæri „skammtímans“ fylla síður
dagblaða og vekja oft mikla athygli og
umtal nokkra stund, en gleymast svo að
mestu, eða alveg. Fernand Braudel taldi
að þau hefðu engin áhrif, þegar tímar
liðu fram skipti engu máli hvort þau
hefðu gerst eða ekki, og nefndi þá sjóor-
ustuna miklu við Lepanto 1571; hún var
að hans áliti aðeins gára á yfirborði og
breytti engu um straumana. Eitt dæmi
um slíkt man ég úr bernsku og er mér
ennþá minnisstætt. Þá höfðu einhverjir
vísindamenn eða aðrir reiknað út að svo
miklum snjó hefði hlaðið niður á Suður-
skautslandinu að það myndi um síðir
raska jafnvægi jarðar, hún myndi koll-
veltast þannig að nýtt suðurskaut mynd-
aðist en gamla suðurskautið lenti ein-
hvers staðar nálægt miðbaug. Við það
myndu úthöfin slengjast upp úr sínum
beð og flæða yfir eyjar og álfur, en þó
myndu einhver svæði sleppa, þau sem