Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1943, Síða 201

199
tugsaldri (1804). Frá honum eru merkar ættir, og var liann m. a.
móðurfaðir Jóns skálds Thoroddsens.1)
Um annan sjiikling með op á kviði ræðir í dagbókinni 1. april 1756.
Kemur þar við sögu húsmóðirin í Ármúla við ísafjarðardjúp.
Jon Gudmundsso/i a Amula (sie)2) af 28. Decembr. . . . Kona hans Þor-
gerdr Haflfdadotter bun seiger nu vilie samann draga annad slaged undena,
koinc þa i (Ofstædu verker, þar til aftur gete grafid ut a kvidnum undenn og
þa hæger aftur þad luktest i sumar sared manud enn vetur 8 vikur. Enn
þegar undenn er of rum, koma vindgnngar med öhægd, sem efter langann
ummgang leita ut til baksins, og helldur hun lofted dragest inn umni bened,
enn gete ecke aftur þar ut lcitad, helldur briotest med sier etc. þar til ut
gange niie tíl baksins. Þau seigiast vænta brefs og sendingar fra mcr med
brefberanum, sem ber þö alldrei kom.
Hér segir ttð vísu ekki berum prðum, að opið á kviði konunnar
sé eftir læknisaðgerð, og mætti vera því til að dreifa, að mein hafi
gert út af sjálfu sér. En heldur benda þó heitin „und“ og „sár“ til
liins fyrra. Sé um aðgerð að ræða, er ekki líklegt, að annar hafi
uin fjallað en Bjarni, og hefur það þá hlotið að gerast sumarið
1754, því að þá ferðaðist hann einmitt um sveitir við ísafjarðar-
djúp.3)
Þessum heimildum hefur ekki áður verið gaumur gefinn. Þeir tveir
Itöfundar, sem aðallega hafa ritað um sögu sullaveikinnar hér á landi,
Jónas landlæknir Jónassen og Guðmundur prófessor Magnússon, hafa
leitað gagna í bréfabók (embættisbréfabók) Bjarna Pálssonar, sem er
í Þjóðskjalasafni, en dagbókarslitur hans, sem hér um ræðir og er í
Landsbókasafni,4) hafa þeir auðsjáanlega látið fara fram hjá sér. Eru
þar þó geymdar aðalheimildir um það, hvernig Bjarni hagaði lækning-
um sínum.
Almennt er talið, að liandlæknisaðgerðir við sullaveiki hefjist ekki
fyrr en á þriðja áratug 19. aldar,5) og er þá all-sögulegt atriði, er hér
gefur að líta svart á hvítu, að Bjarni Pálsson hefur borið slíkt við um
70 árum áður. Talið hefur verið liklegt, að fyrstu handlæknisaðgerðir
við sullaveiki hér, og eflaust annars staðar, hafi verið í því fólgnar
að opna eins og hverja aðra ígerð grafna sulli, er að því voru komnir
að gera út. Ekki munu þó geymdar áreiðanlegar heimildir um slíkar
aðgerðir hér á landi af liendi lærðra lækna, fyrr en komið er fram undir
miðja 19. öld (Jón Thoroddsen, 1840; Gísli Hjálmarsson, 1847).6)
1) Steingrimur J. Þorsteinsson: Jón Thoroddsen og skáldsögur lians. I—II.
Itvik 1943. —- Bls. 275—276.
2) Af öðrum atriðum, sem tekin eru upp í dagbókina úr bréfinu, þykir einsýnt,
að staðurinn sé Árjnúli við ísafjarðardjúp. Ámúli er og hin forna mynd þessa
bæjarnafns, sbr. Fornbréfasafn V, bls. 161, 163.
3) Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar um ferðir þeirra á Islandi
árin 1752—1757. Samin af Eggert Ólat'ssyni. fslenzkað hefur Steindór Steindórs-
son frá Hlöðum. I—II. Rvik 1943. — I, bls. 259. Sbr. Sv. P.: Æfisaga Bjarna Páls-
sonar. — Bls. 45.
4) ÍB 9/fol. Eiginhandarrit.
5) Helfreieh, Friedrich: Geschichte der Chirurgie (Neuburgar, Max & I’agel,
Julius: Handbuch der Geschicbte der Medizin. I—III. Jena 1902—1905). — III,
bls. 220.
6) Guðmundur Magnússon: Vfirlit vfir sögu sullaveikiiuiar á fslandi. Rvik
1913. — Bls. 22—23, 54,