Hugur - 01.01.2018, Síða 25

Vitnisburðarranglæti 25
an við höfum einbeitt okkur að einstökum dæmum um það. Ég tel ekki að rétt
væri að meta nokkurn þeirra einstöku þátta trúverðugleikabólgunnar sem slíkum
einstaklingi er sýnd sem tilvik vitnisburðarranglætis þar sem hann er ekki beittur
nægilega miklum órétti í neinu einstöku tilfelli. Aðeins þegar nógu margir þeirra
hafa safnast saman á þann nokkuð langsótta hátt sem hér var lýst, er hann beittur
þekkingarlegu ranglæti yfir langan tíma. Af þeim sökum tel ég að þótt þetta
dæmi bendi til þess að sumt fólk, sem nýtur félagslegs valds í krafti stöðugrar
forréttindastöðu sinnar, geti orðið fyrir barðinu á afbrigði af vitnisburðarranglæti,
þ.e. í uppsafnaðri mynd þess einvörðungu, bendi það engu að síður ekki til þess að
nein einstök dæmi um trúverðugleikabólgu í verki geti talist til þekkingarrang-
lætis. Megineinkenni vitnisburðarranglætis birtist því sem trúverðugleikahalli en
ekki sem trúverðugleikabólga.
Við skulum nú beina sjónum okkar að hugtakinu vitnisburðarranglæti eftir að
hafa gætt þess vandlega að afmarka það sem birtingarmynd trúverðugleikahalla.
Strax ber að nefna að fordómar eru ekki það eina sem getur valdið trúverðugleika-
halla og því eru ekki allar gerðir trúverðugleikahalla dæmi um vitnisburðarrang-
læti. Trúverðugleikahalli getur einfaldlega stafað af meinlausri villu: villu sem er
hvorki siðferðilega né þekkingarlega ámælisverð. Ein ástæða þess að fólk mun
ávallt gera meinlausar villur er að dómgreind þess er skeikul og því er óhjákvæmi-
legt að jafnvel þjálfuðustu og skörpustu hlustendur muni af og til mynda sér
ranga skoðun á trúverðugleika mælanda. Enn fremur kann hlustandi einfaldlega
að hafa ranga mynd af sérfræðiþekkingu og/eða ásetningi mælandans og því ljær
hún honum minni trúverðugleika en ella. Svo fremi sem röng skoðun hennar er
siðferðilega og þekkingarlega ekki vítaverð (t.a.m. sprettur hún ekki af siðlausri
andúð eða af kæruleysi við þekkingaröflun) mun ekkert vera út á vanmat hennar
á trúverðugleika hans að setja. Þá er einfaldlega um að ræða óheppileg mistök í
þekkingaröflun af einum eða öðrum toga.
Veltum fyrir okkur dæmi þar sem hlustandinn – segjum hana vera heimspek-
ing, nánar tiltekið siðfræðing – veit að viðmælandi hennar er fræðimaður við
tiltekna stofnun en eftir að hafa flett upp á honum á netinu stendur hún í þeirri
trú að hann sé læknir þar eð nafn hans var að finna á heimasíðu læknavísinda.
Þegar talið berst að ákveðinni deilu sem uppi er á sérsviði hennar, þ.e. um sið-
ferðilega uppspunahyggju (e. moral fictionalism), og henni til nokkurrar undrunar
lýsir hann sig alfarið andvígan þeirri nálgun, ljær hún orðum hans minni trú-
verðugleika en ef hún hefði talið hann vera kollega hennar í siðfræði. En nú
vill svo til, án þess að henni sé kunnugt um það, að hann er siðfræðingur sem
hefur sérhæft sig í læknasiðfræði og gegnir stöðu í læknadeild og því veldur röng
skoðun hennar á starfi hans trúverðugleikahalla á meðan hún er ekki leiðrétt. Ég
vil þó halda því fram að rangt mat hennar verði ekki til þess að hann þurfi að
þola neitt vitnisburðarranglæti. Þetta er bara sakleysisleg villa. Óheppileg mistök
af þessu tagi geta því valdið trúverðugleikahalla en eru þó ekki til marks um
vitnisburðarranglæti. Að minnsta kosti legg ég til að við afmörkum hugtakið með
þeim hætti. Vitaskuld væri ekkert að því ef ímyndaður hlustandi okkar tæki svo
til orða að hún væri miður sín yfir að hafa gert honum slíkan „órétt“ eftir að hún
Hugur 2018meðoverride.indd 25 24-Jul-18 12:21:22