Hugur - 01.01.2018, Page 48

48 Atli Harðarson
landamæri, hreppamörk eða annan félagslegan veruleika. Það er engin leið að
teikna kort án þess að nýta sér einhverja túlkun á því hvað línur, tákn og litir þýða
– og merking þessa veltur óhjákvæmilega á því hvað fólk hugsar og segir. En þetta
útilokar ekki að kort séu ýmist rétt eða röng með hlutlægum hætti. Kort sem sýnir
fjall þar sem ekki er neitt fjall, eða landamæri þar sem ekki eru nein landamæri,
tjáir ósköp einfaldlega ósannindi. Munurinn á fjallinu og landamærunum er þó
kannski sá, að það má hugsa sér að sá sem teiknar kortið hafi vald til að ákveða
mörk ríkja og að aðrir taki mark á yfirlýsingum hans. Hann getur þá skapað nýjan
félagslegan veruleika með því að teikna kort á tiltekinn hátt. Það getur hins vegar
enginn flutt fjöll úr stað með því einu að teikna nýstárlegt landakort.
Þekking á veruleika, sem er til vegna huglægra viðhorfa, getur verið jafn hlutlæg
og þekking á bláköldum staðreyndum um náttúruna. Eins og Hacking bendir á er
húsaleiga félagslegur veruleiki, sem er til vegna einhvers sem fólk trúir eða gerir
ráð fyrir. Leigjandi hefur engu að síður hlutlæga vitneskju um afleiðingar þess að
borga hana ekki.45 Að einhverjir hlutar veruleikans – svo sem eins og landamæri,
peningar, húsaleiga eða hjónaband – séu félagsleg hugsmíð, gerir þekkingu á þeim
ekki endilega frábrugðna þekkingu á náttúru sem á sér tilvist óháð hugsun okkar
og tali. Að aðrir hlutar veruleikans – eins og lækir og ár – séu eins og þeir eru,
óháð því hvað fólk hugsar og segir, samrýmist því líka að kenningar, líkön og kort
af þeim séu mannanna verk.
Við getum búið til ólík landakort. Eitt hefur kannski 10 metra og annað 20
metra á milli hæðarlína, á einu tákna litirnir þéttleika byggðar, á öðru sýna
sömu litir árlega úrkomu eða gróðurfar. Ólík kort þjóna ólíkum tilgangi og það
eru óteljandi leiðir til að kortleggja sama landsvæði þannig að kortin gefi rétta
mynd. Eitt gefur rétta mynd af útbreiðslu gróðurs og annað gefur rétta mynd
af ákvörðunum sveitarstjórnar um skipulag byggðar. Þetta hefur ekkert með af-
stæðishyggju að gera. Við fáum ekki út raunverulega afstæðishyggju fyrr en við
gerum ráð fyrir þeirri fjarstæðu að tvö kort séu bæði rétt, þótt annað neiti því
sem hitt segir, og til þess þurfa þau bæði að vera tilraunir til að kortleggja sömu
eiginleika landsins. Það er alveg sama hvaða venjur kortagerðarmenn temja sér,
kort þeirra verða gagnslaus ef þau koma ekki heim við staðreyndir um landið – og
þótt sumar staðreyndir, sem sýndar eru á landakortum, varði eitthvað sem aðeins
er til í krafti þess sem fólk hugsar og segir, fjalla þær um yfirborð jarðar en ekki
um eitthvað sem er „innan í“ mannshuganum. Hluti af landamærum Mexíkó og
Bandaríkjanna er á sama stað og Ríó Grande. Það vatnsfall er ekki í huga mér og
þar með eru landamærin það ekki heldur. Við þurfum því ekki að velja milli þess
að telja annað hvort, að félagslegur veruleiki sé hugsmíð eða að hann sé til utan
við kollinn á okkur. Hann er hvort tveggja.
Ég held að þetta sem ég hef sagt um landakort gildi, að breyttu breytanda,
um þekkingu af því tagi sem er yfirleitt aflað með eigindlegum aðferðum. Það
er engin ein rétt leið til að fjalla um líf trillukarls, og ekki heldur til að lýsa bekk
í skóla eða tjá reynslu flóttamanna, svo tekin séu einhver dæmi af handahófi.
45 Hacking 1999.
Hugur 2018meðoverride.indd 48 24-Jul-18 12:21:23